JOSÉ Mª DEL RÍO OSORIO, FILÁNTROPO MUXIÁN

José María del Río Osorio naceu na vila de Muxía o 3 de agosto de 1836. Fillo do muxián Miguel del Río e da fisterrá Mª Concepción Osorio, era o menor de catro irmáns (Manuel, Joaquín Ramón e Francisco). En 1853, cando contaba con dezasete anos, emigra a Cuba, a bo seguro para librar do servizo militar. En La Habana dedicouse ao comercio, fundando a ferretería “La Campana”, que ao dicir de Alejandro Lastres foi “además de sólido organismo comercial, verdadero consultorio para todo gallego que dudase, e institución tutelar que nunca negó ayudas ni escatimó adelantos al paisano que los necesitó”.

O seu prestixio foi aumentando entre a colectividade galega, e froito diso é a súa presenza na fundación de sociedades galegas como a “Sociedad de Beneficencia de Naturales de Galicia” (1871) ou do “Centro Gallego de La Habana” (1879). Neste último foi nomeado “Socio de Honor” o 6 de agosto de 1883 e ocupou o cargo de vogal da xunta directiva entre os anos 1889 e 1891.

Tamén desempeñou un labor militar, pois pertenceu durante máis de trinta anos ao “Cuerpo de Voluntarios” en Cuba. No momento de desfacerse este organismo coa independencia cubana, José Mª del Río era Comandante honorario.

José Mª del Río morre na cidade de La Habana o 13 de xuño de 1906. Cando se le o seu testamento, que fora outorgado o 26 de novembro de 1902, descóbrese que deixara 30.000 pesos ouro para a construción dunha escola pública gratuíta de primeira ensinanza para nenos pobres en Muxía, outorgándolle a administración da escola ao propio Concello muxián. No mesmo testamento figura unha doazón de mil pesos ouro para a construción dun reloxo publico na vila de Corcubión, onde Del Río tiña familiares como o xuíz municipal e mais o deputado provincial Plácido Castro.

Desgraciadamente a escola non se levou a cabo, a pesar dos intentos do concello muxián, se nos atemos á disposición do Boletín Oficial del Estado do 22 de outubro de 1954 [Agradecemos a Manuel Vilar a achega deste documento]. Nel recóllese a constitución dunha Fundación benéfico-docente para intentar construír esta escola, mais considérase que os cartos dispostos e mais os xuros destes cincuenta anos, supoñen unha suma de 305.474’27 pesetas, cantidade insuficiente para desenvolver o proxecto de construción e mantemento dunha escola. Ademais, consideran que xa existen as escolas públicas necesarias no termo municipal de Muxía, e diante da imposibilidade de crear unha escola nova en condicións deciden suspender o propósito de Del Río, e que a propia “Fundación del Río Osorio” e o concello decidan o uso deses cartos, sempre en beneficio da escolas muxiás.

Fachada da igrexa de San Marcos
co reloxo doado por José Mª del Río
[Foto: FB Luis Lamela]

En troques, si se levou a cabo a colocación do reloxo en Corcubión, pois axiña o concello se fixo cargo do legado de Del Río. Como proba de agradecemento a corporación corcubionesa decide gravar na base do reloxo unha lenda alusiva á memoria do filántropo muxián: “Como testimonio de gratitud del Ayuntamiento constitucional que de este reloj hizo al pueblo D. José del Río Osorio. 1908”. Este reloxo foi colocado na igrexa de San Marcos en xuño de 1908, e na súa crónica o xornal coruñés El Noroeste sinala: “Esta mejora es muy útil para aquella comarca, pues las campanas son excelentes y se oyen en parajes distantes como el Pindo y el Ézaro, y los pescadores que se entregan a sus rudas faenas a nueve y doce millas de la costa oyen también perfectamente las horas del nuevo reloj, en tiempo normal, lo cual es para ellos muy ventajoso”. Aínda hoxe o reloxo loce na fachada da igrexa corcubionesa.

Bibliografía:

• ALASCA [Alejandro Lastres Carrera] (1906): "Don José María del Río", El Eco de Galicia nº 539, Buenos Aires, 10 de outubro, p. 7.
• Anónimo (1904): "Don José María del Río y Osorio", Galicia. Revista Semanal Ilustrada nº 10, La Habana, 6 de marzo, pp. 1-2.
• Anónimo (1906): "La Voz en la provincia. Mugía", La Voz de Galicia, A Coruña, 28 de xullo, p. 2.
• Anónimo (1908): "De Galicia", El Noroeste, A Coruña, 30 de xuño, p. 2.
• Anónimo (1908): "Información regional. Coruña", Correo de Galicia nº 20, Buenos Aires, 2 de agosto, p. 5.
• El "Centro Gallego" en su cuadragésimo aniversario, La Habana, 1919.
• Lamela, Luis (2015): facebook.com/luis.lamela, 4 de abril.
• Libro de Bautizados. Parroquia de Santa María de Muxía. Libro 5, folio 365.
• Ruíz-Giménez, Joaquín (1954): "ORDEN de 7 de octubre de 1954 por la que se clasifica como benéfico-docente la Fundación instituida por don José María del Río Osorio en Mugia (La Coruña)", Boletín Oficial del Estado nº 295, Madrid, 22 de outubro, pp. 7151-7152.