No herbal azur do ceo

No herbal azur do ceo
Foto: Roberto Mouzo

20 de outubro de 2018

Para unha historia da ABC de Corcubión (II). Primeiras iniciativas

A "Sociedad Agraria y Cultural de los Hijos del Partido de Corcubión" nace cunha clara finalidade de loitar pola melloría da súa terra de orixe. Así, xa a finais de 1922 indican que as melloras que debe realizar a sociedade son: a busca dun maior rendemento da agricultura do país, a redención dos foros, a creación dunha escola experimental agrícola ou industrial, e a creación de escolas de primaria [Correo de Galicia, 19·11·1922] . En febreiro de 1923 súmase como necesidade perentoria a implantación dunha sala de primeiros auxilios médicos que libre os nosos veciños de teren que acudir a Santiago.
A preocupación dos dirixentes da sociedade polo estado no que se atopaban as comarcas fisterrás podémola ver en dúas cartas dirixidas a representantes políticos. A primeira, con data do 5 de maio, mándanlla ao deputado en Cortes por Corcubión Benito Blanco-Rajoy Espada, da que extractamos estes parágrafos [Correo de Galicia, 20·5·1923]:

A pesar das promesas, Blanco Rajoy
seguiu deixando o distrito no abandono
Entendemos que son varias las mejoras de que tan necesitada se halla aquella parte de Galicia. La realización del proyectado ferrocarril, algo cuya importancia no se discute; el llevarlo a la práctica merecerá unánimes aplausos. Fomentar las industrias (especialmente la pesquera); contribuir al desarrollo intensivo de la agricultura y ganadería, dándole la importancia que tienen para la riqueza nacional; propender al mayor y mejor cultivo del árbol con todos sus derivados; son anhelos justos que merecen preferentes atenciones, y que el claro talento de S. S. habrá podido apreciar y seguramente estudiar con detenimiento.
Pero hay un aspecto sobre nuestra vida sobre el que nos permitimos llamar muy especialmente la atención de S. S., porque es el que más de cerca nos toca en la emigración. Nos referimos a la instrucción en general. Hay aquí una pléyade de jóvenes, que precisamente en su casi totalidad han debido cruzar el mar por las deficiencias anotadas en el párrafo anterior; y al querer desarrollar sus actividades en este hospitalario país, se han encontrado frente a la negra realidad de que no se les había instruído, ni rudimentariamente en muchos casos, teniendo, por consiguiente, que conformarse con ocupar puestos donde el trabajo corporal lo es todo.

Meses despois, o mesmo periódico [Correo de Galicia, 29·07·1923] publica a resposta do deputado, na que comenta “as moitas melloras” que conseguiu el para esta zona, melloras que xa publicara a prensa coruñesa [El Ideal Gallego, 23·11·1922] e que foran a creación de escolas en Leis e Ozón (Muxía), Salto (Vimianzo) e Loroño (Zas), ademais da estrada entre Baio e Laxe -segundo Francisco Romero Lema, esta estrada non se fixo ata 1935-. Benito Blanco-Rajoy Espada (A Coruña, 1891–1966) foi deputado polo distrito de Corcubión entre 1919 e 1923 polo partido conservador como candidato único nas eleccións; tamén será deputado pola provincia da Coruña durante toda a II República (1931-1939) polas dereitas.
O diputado "cunero"
Chapaprieta foi elixido
polos distritos de Ordes
e Noia, pero pouco fixo
por esta provincia pese
a chegar a altos cargos 
Unha segunda carta envíalla a directiva da ABC o 30 de maio ao ministro de Traballo, Industria e Comercio, e senador pola Coruña, Joaquín Chapapietra. Entre outras cousas dinlle [Correo de Galicia, 10·6·1923]:

Urge, pues, veamos más amplios horizontes y consignamos que los cuidados que el Estado dispensa, a veces con prodigalidad, los dedique también a los pueblos que, como los del Partido Judicial de Corcubión, jamás participaron de las ventajas del presupuesto de la Nación al que todos contribuímos con entusiasmo y desprendimiento para engrandecer a España. (…)
Por eso vemos con pena, con verdadero dolor de sinceros españoles, que la casi totalidad de los que llegan a estos países hospitalarios, necesariamente tienen que ocuparse en trabajos rudos y corporales, por la falta de instrucción y preparación intelectual adecuada al estado de cultura a que han llegado hoy los pueblos americanos y de la que disfrutan las colectividades extranjeras que tienen asiento en el nuevo mundo.

As promesas políticas quedaron, coma sempre, en auga de castañas, polo que a asociación terá que facer o traballo pola súa conta. Entre as iniciativas destes primeiros meses podemos citar a creación dun premio destinado aos mellores mestres e alumnos das escolas do partido xudicial. En concreto consistía ese premio nunha "medalla de oro para el maestro de cada ayuntamiento del partido que mejor organizada presente su escuela, un alfonsino para el alumno que mejores notas obtenga también por ayuntamiento; premios idénticos para las maestras y alumnas y dos premios más, uno para el profesor y otro para el mejor alumno del colegio ‘Blanco’ de segunda enseñanza que funciona en la villa de Cée, siendo en total 36 los premios a conceder" [Correo de Galicia, 29·7·1923]. Tamén vai colaborar na creación dunha biblioteca en Zas, a través da "Sociedad de Amigos de la Escuela de Zas" dirixida polo seu mestre Pablo de Torres; ou nas suscricións para homenaxes a persoeiros da comarca, como o ceense Blanco de Lema ou os baieses Labarta Pose e Agra Regueiro. Pero os maiores esforzos estaban destinados á construción dunha granxa escola.
Así, na asemblea do 27 de xuño de 1924 perfílanse os que deben ser os proxectos a realizar pola sociedade [Correo de Galicia, 20·7·1924]:

A.- Escuela (Sus amplios detalles se darán a conocer oportunamente).
B.- Estación de primeros Auxilios; Consultorio médico; Asistencia médico-quirúrgica de urgencia; Primeros auxilios (En casos de accidentes, envenenamientos, intoxicación, asfixia, ahogados, etc., etc., contando con una ambulancia automóvil provista de todos los elementos necesarios para cualquier emergencia).
C.- Depósito y provisión (al costo) de máquinas rurales, herramientas, semillas, etc., etc.
D.- Experimentación rural; Vivero surtido de acuerdo con las condiciones locales; Campo de siembra: hortalizas, etc.; Arboricultura: frutales, viñedos, etc.; Pequeño gallinero para avicultura; Conejera, etc.; establo: vacas, cerdos, etc., etc.

Pepe Miñones realizou
un gran labor para a
entidade corcubionesa,
o que lle valeu a medalla
de ouro da Sociedade.
Con tal motivo acordan a compra dun terreo nun lugar céntrico dentro do partido xudicial e nomean unha comisión consultiva-xestora en Galicia formada por cinco membros -entre eles o avogado corcubionés Pepe Miñones- encargada de estudar a realización deste proxecto. Esta comisión decide que o urxente é a construción da granxa escola, e a poder ser dúas, porque a súa implantación nun lugar intermedio –neste caso tomaban como máis probable Berdoias (Vimianzo)- consideran que non cobre as necesidades de todo o partido xudicial, polo que se pode facer unha para os concellos soneiráns e outra para os nemanqueños, contando para iso coa colaboración das corporacións municipais [Correo de Galicia, 7·12·1924].
A pesar dos esforzos de Pepe Miñones Bernárdez, desenvolvendo o labor de representante da asociación en Galicia, estas iniciativas non tiveron éxito. Con todo, o corcubionés non caeu no desalento e organizou en 1926 unha Asemblea de Delegados da asociación nos concellos do partido xudicial, nomeando dous representantes por cada concello para que se encargasen de desempeñar os traballos marcados desde terras arxentinas. Pero a actividade desta asemblea tivo pouco percorrido, xa que axiña deixa de funcionar, e os proxectos da asociación quedaron sen realizar. Non tardarán desde a Arxentina en darlle un xiro á súa actuación na súa terra de orixe.

9 de outubro de 2018

Para unha historia da ABC de Corcubión (I). As orixes

Xa falamos noutro artigo das moitas asociacións que no inicio do século XX se crearon na Arxentina polos nosos emigrantes, e en concreto por parte dos que procedían da Costa da Morte. A máis importante de todas estas, e unha das máis significativas de toda a colectividade, foi a Asociación Benéfica y Cultural del Partido de Corcubión. Coñecida popularmente como a ABC de Corcubión, tivo unha conflitiva orixe, da que agora imos tratar aquí.
Casto M. Insua foi o primeiro
presidente da SAyC Hijos del
Partido de Corcubión (1923)
O fisterrán Casto María Insua conta nas páxinas de Alborada [nº 1 e 2] que foron o ceense Manuel Areas Blanco e o muxián Manuel Creiro Pose os que tiveron a idea de facer unha sociedade de emigrantes na Arxentina dos seus dous concellos. Con tal motivo publicaron un manifesto, asinado por un total de 122 emigrantes, convocando para o 26 de agosto de 1922 nos salóns da sociedade “El Hogar Gallego” a todos “los oriundos de los Ayuntamientos de Mugía y Cée, que hasta ahora hemos permanecido en el marasmo y en la inactividad casi total, den muestras de su potencialidad agrupándose y aunando sus esfuerzos, contribuyendo cada uno con su aporte, para que unificado el de todos, pueda así llegarse a la consecución de las mejoras de todo orden, especialmente agrarias y culturales, de las que tan necesitados se encuentran nuestros ayuntamientos” (Correo de Galicia, 20·8·1922). A convocatoria foi un éxito, pois asistiron máis de 200 veciños, moitos deles de concellos limítrofes dos dous mencionados. Xa que logo, o muxián Leopoldo Balboa suxeriu que se podía ampliar a sociedade a todo o partido xudicial. Con todo, esa noite constituíuse a “Sociedad Agraria y Cultural de los Ayuntamientos de Mugía y Cee”, creándose unha comisión provisoria dirixida por José Quintáns Pazos para redactar os estatutos, pero:

Los componentes de la comisión provisoria nombrada en ese entonces, notaron que en aquella reunión se indicó la conveniencia de que esta sociedad abarcase a todos los ayuntamientos del partido de Corcubión; encontró además que en las listas de socios figura un buen número de cotizantes que no proceden de ninguno de los ayuntamientos citados, siendo, en cambio, de los de Dumbría, Finisterre, y otros; en los pocos días transcurridos desde la constitución de esta sociedad, a la vez que pudieron palpar, por decirlo así, los grandes entusiasmos que ha despertado la nueva sociedad entre nuestros coterráneos, comprobaron también que esa ansia de mejoramiento a que ella tiende, radica, y en grado muy apreciable, entre los naturales de otros ayuntamientos del mismo partido judicial. Hubo con tal motivo varias reuniones y se cambiaron ideas, resolviéndose en definitiva que la asamblea a que próximamente se convocará para la discusión y aprobación de los estatutos por que haya de regirse, diga en definitiva qué es lo que debe hacerse (Correo de Galicia, 19·11·1922).

Manuel Areas Blanco,
inspirador e presidente
da asociación corcubionesa
O 27 de xaneiro de 1923 celebrouse a asemblea para a aprobación dos estatutos e para considerar a ampliación da sociedade. Da realización dos estatutos encargouse finalmente unha subcomisión formada por Manuel Areas Blanco e Casto M. Insua, e van ser aprobados o 24 de marzo de 1923. En canto á ampliación había dous bandos claramente diferenciados: un contrario a ela, dirixido curiosamente polo muxián Balboa, e outro partidario dela, defendido polo fisterrán Insua. Logo de varias horas de discusión, a votación deparou unha gran maioría en favor da ampliación. Polo tanto quedaba constituída formalmente a “Sociedad Agraria y Cultural de los Hijos del Partido de Corcubión”.
Os perdedores non aceptaron a decisión da asemblea e formaron unha nova sociedade. Esta escisión, dirixida por Balboa e Creiro Pose, daría lugar á “Sociedad Cultural y Agraria del Distrito de Mugía”, fundada xa o 30 de xaneiro de 1923. A principal razón da súa negativa a formar parte dunha asociación de todo o partido xudicial estivo en que eles avogaban por unha especie de confederación de sociedades de cada un dos concellos, segundo se desprende do publicado en Correo de Galicia [18·2·1923]. As controversias entrambas asociacións tiveron momentos moi álxidos, con descualificacións polas dúas partes, sobre todo no referente á educación.
José Quintáns Pazos dirixiu
a sociedade embrionaria
Así e todo, a entidade corcubionesa non se resentiu e a finais de 1924 o número de socios era duns 600, sendo os de Vimianzo, cuns 130, e os de Muxía -a pesar dos socios escindidos- con 110, os concellos con maior número; e Camariñas, con 13, e Zas, con 14 os de menor. Para ser socio había que “ser persona de buena conducta, sin distinción de sexo ni edad, abonando la cuota mensual mínima de un peso”, segundo o artigo 9º dos seus estatutos. A pesar de que non había distinción de sexo, deses 600 socios, só seis eran mulleres, aínda que co tempo iría medrando a presenza feminina. Onde non van ter presenza é nos cadros directivos, pois ata a década de 1990 non figurará ningunha muller con cargo na xunta.
Nos estatutos (art. 5º e 6º) sinálase que a xunta directiva debe estar formada por un presidente, un vicepresidente, un secretario, un prosecretario, un tesoureiro, un protesoureiro, un contador, un subcontador e oito vogais titulares –un por cada concello- e outros oito suplentes. O traballo da directiva estará vixiado por unha “Comisión Revisora de Contas”. Para encargarse das actividades lúdicas crearase xa ben cedo unha “Comisión de Festas”. Dentro desta terían o seu sitio as socias, pois formaríase unha subcomisión de “señoritas” ou de “damas” na que se lles daba certo protagonismo, aínda que as máis das veces as súas integrantes eran as mulleres ou fillas dos propios directivos. Cos anos tamén haberá unha “Comisión de Cultura e Prensa” e unha “Comisión de Finanzas”.
Membros da primeira Xunta Directiva da SAyC Hijos
del Partido de Corcubión (1923) [Foto: Alborada]
A primeira xunta directiva da sociedade estaba composta polos seguintes membros: Casto María Insua (presidente); José Quintáns Pazos (vicepresidente); Manuel Areas Blanco (secretario); Plácido Villaronga (prosecretario); Vicente Graíño (contador); Pedro Martínez (subcontador); Lino Baliña (tesoureiro); José M. Castro (protesoureiro); José Santos Soto, Daniel Caamaño Moreira, Jesús Pose, José Franco, Manuel B. Fernández, Manuel Lema, José Figueiras e Manuel Fariña (vogais titulares); Benigno Vieytes, Manuel Blanco, Félix Martínez, José Moreira López, José Lago, Andrés Miñones Tajes, Alfredo Pereira e Andrés Canosa (vogais suplentes); Manuel Pose, Jaime Lires, Manuel Baliña, José González Pais e Manuel Alvarellos (comisión de apelacións e revisora de contas).