No herbal azur do ceo

No herbal azur do ceo
Foto: Roberto Mouzo

21 de novembro de 2015

JUAN BENITO CARRERA, OUTRO FILÁNTROPO CORCUBIONÉS

[Foto: Nerio (1921)]
 Juan Benito Carrera Fábregas naceu na vila de Corcubión o 14 de xullo de 1853, no seo dunha distinguida familia, pero a pesar diso escolleu, xunto co seu irmán José, o camiño da emigración, en vez de seguir unha carreira universitaria como fixeron algúns dos seus once irmáns. Chegou á Arxentina cando contaba con 20 anos, e traballando en diversos establecementos comerciais, enseguida conseguiu ascender e co tempo ter negocios de seu, coma a firma “Carrera & Compañía”, casa importadora de tabaco da Habana e doutros produtos de Cuba e España. E, ao igual que a seu irmán, sorriulle a fortuna e conseguiu un grande éxito nos seus negocios e ser unha das máis importantes figuras do comercio bonaerense. Xa que logo, isto serviulle para entrar a formar parte da elite da colectividade galega en Buenos Aires, e para figurar nos cadros directivos de destacadas sociedades como a “Asociación Española de Socorros Mutuos de Buenos Aires”, da que foi directivo varios anos, chegando a ser o seu vicepresidente. Aínda que non chegou a ser directivo, tamén era socio do gran rival desta: o Centro Galego de Buenos Aires (socio nº 2849). No mundo financeiro, ocupou varios postos no directorio do “Banco Galicia y Buenos Aires”, e tamén na compañía de seguros “Galicia y Río de la Plata”. En 1911 fúndase “La Constructora Americana”, sociedade de préstamos hipotecarios e construción, da que vai ser o presidente do seu directorio.
Anuncio de "Carrera & Cía", empresa de Juan Benito
A finais de 1912 Juan B. Carrera envíalle ao alcalde de Corcubión o seu testamento, acompañado dunha carta na que lle indica que vai legar parte do seu patrimonio para beneficio da súa vila natal. Con todo, non será ata o 1 de xuño de 1920 cando faleza Juan Benito, na súa residencia da cidade de San Martín, provincia de Buenos Aires, a causa dunha insuficiencia cardíaca. Nese momento, segundo Waldomar (1921), estaba preparando o envío da súa preciada colección de libros para fundar unha Biblioteca popular en Corcubión.
Juan B. no directorio do Banco
Unha vez aberto o testamento ológrafo, compróbase que efectivamente deixa un bo legado: doa un terreo no centro da vila para a fundación dun asilo para anciáns desamparados (con preferencia para os que emigraran a América, e mesmo aqueles anciáns que aínda seguisen aló se querían retornar custeábaselles a pasaxe); adosado ao asilo construirase unha escola de Artes e Oficios de ensino práctico, que debía incluír a rama de servizo doméstico; no asilo tamén se instalará a súa Biblioteca (importante colección de libros e de cadros). Ademais deixa disposto o reparto anual de mil cincocentas pesetas para os máis pobres da súa vila. Xa en vida, Juan contribuíra a mellorar as condicións dos máis desfavorecidos, con importantes axudas. Tamén se preocupaba por aqueles emigrantes que chegaban a América con rudimentarios principios dun oficio manual e boa parte deles practicamente analfabetos. De aí a importancia que lle deu á construción desa escola de Artes e Oficios, pois así os seus veciños podían estar preparados para emigraren en condicións máis favorables. Este feito foi moi criticado polos políticos máis progresistas do momento, pois consideraban que estas “escolas dos americanos” dedicábanse a fomentar a emigración en vez de combater o problema desde a raíz; pero quizais non eran estes desprendidos emigrantes os encargados de solucionar os males da sociedade daquela época, e si os despreocupados gobernos.
A pesar de que os albaceas crearon unha fundación, que en 1931 foi recoñecida de carácter benéfico polo Ministerio de Facenda, as vontades de Juan Benito non chegaron a verse materializadas. O seu legado pasaría anos despois a outra fundación corcubionesa: o Asilo Emilio Alonso.

Bibliografía:
  • Anónimo (1913): Importancia de la Colonia Gallega en la República Argentina”, Nova Galicia nº 425, Buenos Aires, 6 de outubro, p. 1.
  • Anónimo (1920): “Muertes sentidísimas”, Nerio nº 1, Corcubión, 1 de xullo, p. 8.
  • Anónimo (1920): “Necrología. Don Juan B. Carrera”, Revista Mensual de la Asociación Española de Socorros Mutuos de Buenos Aires nº 100, Buenos Aires, 1 de xullo, s/p.
  • García Domínguez, Mª Teresa (2001): “O labor dos emigrantes galegos no eido educativo: o exemplo do Partido Xudicial de Corcubión”, en Entre nós. Estudios de arte, xeografía e historia en homenaxe ó profesor Xosé Manuel Pose Antelo; Santiago de Compostela: Universidade; pp. 729-747.
  • Lamela, Luis (2015): “El oscuro destino de la buena voluntad”, La Voz de Galicia, Carballo, 20 de outubro, p. 11.
  • Pesqueira, Joaquín (1919): Historia de la Asociación Española de Socorros Mutuos de Buenos Aires; Buenos Aires: A.E.S.M.B.A.
  • Waldomar, Emilio (1913): “D. Juan B. Carrera y su pueblo natal”, El Noroeste, A Coruña, 27 de xaneiro, p. 1.
  • Waldomar, Emilio (1921): “Nuestros filántropos. D. Juan Benito Carrera Fábregas”, Nerio nº 8, Corcubión, 15 de xaneiro, p. 9.


10 de novembro de 2015

MÁXIMO MUSI, O EMIGRANTE DE SOESTO (LAXE) QUE FIXO PASTA NA ARXENTINA


Máximo Francisco Musi García naceu no lugar do Centeal, na parroquia de Santo Estevo de Soesto (Laxe), o 23 de xaneiro de 1890. Era o maior dos catro fillos (Esteban, Francisco e Wenceslao) que tivo o matrimonio formado por Gregorio Modesto Musi e Teresa García, naturais tamén de Soesto. Seu pai, coma moitos dos seus familiares, era canteiro, e a orixe do seu apelido haina que buscar en Pedro Musi, bisavó de Máximo, que chegou a estas terras procedente da cidade francesa de Lyon (nas partidas de bautismo dos seus fillos especifícase como nativo da parroquia de Santa María de Loire/Loare/Luar –variantes que escribiron os párrocos segundo o seu entender-). Este Pedro casou en Soesto con Francisca de Lema, e tiveron cinco fillos, unha deles era Manuela Musi, solteira e xornaleira, e avoa do noso protagonista.
Máximo emigrou á Arxentina cando tiña 17 anos, a bo seguro para evitar cumprir co servizo militar. Polo menos outros dous irmáns seus, Esteban e Francisco, tamén emigraron a Buenos Aires, igual que algún que outro curmán. Unha vez na capital arxentina, Máximo desempeñou diversos e variados oficios con moitas luces e tamén con moitas sombras. Foi sete anos despois de chegar, o 6 de marzo de 1914, cando decide introducirse no mundo da pasta e funda a “Casa Musi”, especializada na fabricación de tallaríns, ravioli e outras pastas. Abre un local no número 1173 da rúa 15 de Noviembre, e aí vaise iniciar o despegue deste home no mundo dos negocios. En oito anos abre outros cinco locais en diversos puntos da capital porteña: Córdoba 1600, Salta 377, Sarmiento 1649, Independencia 1745 e a que será a sede central, en Charcas 1289. Podemos atopar publicidade da fábrica de pastas do veciño de Soesto en case todas as publicacións que os nosos emigrantes tiñan na cidade arxentina, pois axiña se fixo un oco na elite de moitas das asociacións que alí se crearon. No entanto, Máximo casara cunha súa veciña de Soesto, Asunción Rial, e deste matrimonio habían nacer tres fillos: Delfina, Máximo e Asunción.
O 15 de agosto de 1920 fundárase a “Asociación Instructiva y Mutua del Partido Judicial de Negreira”, e non sabemos por que razón Máximo Musi vai figurar, polo menos desde 1923, nos seus cadros directivos. E non só iso, senón que en pouco tempo, xunto coa súa familia, vai manexar esta asociación. Neste ano de 1923 e no seguinte, Máximo figura como integrante da Comisión Fiscal da sociedade, mentres que os seus irmáns Esteban e Francisco son vogais da directiva (o segundo como suplente); ademais Máximo era o presidente da Comisión de Festas. Nesta época, a asociación nicrariense era membro da Federación de Sociedades Gallegas (FSG), pero a mediados de 1924 bótase fóra e intégrase na Casa de Galicia (sociedade de carácter mutual que podemos considerar de segunda orde, detrás das máis importantes Asociación Española de Socorros Mutuos e o Centro Galego de Buenos Aires, e en rivalidade co Hogar Gallego). Desta asociación era directivo Máximo Musi: en xaneiro de 1925 é elixido tesoureiro. Con todo, a sociedade de Negreira no mes de febreiro volve ao seo da FSG, aínda que o laxense seguía no cadro directivo da Casa de Galicia e mesmo figura como un dos seus primeiros socios protectores.
O 19 de febreiro de 1925 é elixido presidente da asociación do Partido de Negreira, cos seus irmáns como vogais da directiva. Unha das súas primeiras medidas foi a creación de delegacións da entidade en Galicia. Nomean cadanseu delegado nos concellos que compoñen o partido xudicial de Negreira (Ames, A Baña, Brión, Negreira e Santa Comba), pero tamén no concello de Laxe!! Así mesmo, no mes de xullo, presentan un proxecto para financiar unha fonte pública na vila mariñeira, o que provoca os primeiros indicios de guerra interna nunha asociación que contaba con tan só 84 socios. A cooperación coa vila laxense estendeuse á axuda que lle prestaban á escola que tiña o Pósito de Pescadores, o que mereceu unha carta de agradecemento da súa xunta de goberno a Máximo Musi.
Na asemblea do 16 de febreiro de 1926 Máximo Musi renova o seu cargo de presidente, e o seu irmán Esteban ascende a tesoureiro, mentres que Francisco segue de vogal. Créase a Comisión de Damas, na que a súa muller Asunción Rial vai figurar como presidenta, as súas cuñadas Concepción e Carmen son vicepresidenta e tesoureira, respectivamente, e a súa filla Delfina é vicesecretaria. Completábase así unha especie de clan na sociedade barcalesa, que tiña outros laxenses copando os altos cargos directivos. Coa renovación da directiva nacen novos proxectos, case todos eles para o concello de Laxe, entre os que podemos salientar a creación dunha granxa-escola e dunha sala de primeiros auxilios. Dentro da asociación os de Negreira chaman a organizarse sen os de Laxe, pero os Musi seguían mandando e organizan festivais a beneficio da construción dunha escola en Laxe. Nesta época, o propio Musi mantén unha viva polémica coa directiva da FSG, que se vai prolongar durante moito tempo.
O 16 de maio de 1927 celébrase unha nova asemblea para elixir directiva, e por normativa Máximo ten que abandonar a presidencia, que queda agora en mans do seu veciño Rosendo Rodríguez, mentres el é vicepresidente e os seus irmáns manteñen os seus postos. Pero a sorpresa vén cando deciden modificar o nome da entidade e pasar a denominarse agora “Sociedad Agraria, Instructiva y Mutua del Ayuntamiento de Lage y sus contornos”. Con todo, os de Negreira non se botarán atrás e esixirán o mantemento do nome, o que vai provocar a formación de dúas entidades. No mes de outubro, as páxinas d’El Heraldo Gallego publicaban o nome dos 120 socios que tiña a nova entidade laxense, que se instalara nos salóns do Hogar Gallego, toda vez que a FSG instaba na prensa a que todas as sociedades federadas expulsasen como socio a Máximo Musi. Seguen a facer festas para recadar fondos con destino á súa terra natal, e na do 14 de agosto, para conmemorar as festas patronais de Laxe, o invitado de honra foi Ramón Suárez Picallo.
O primeiro local de "Casa Musi" na rúa 15 de Noviembre
(Céltiga, 1927)
No mes de novembro de 1928 Máximo Musi preside a Sociedade de Laxe, co seu irmán Esteban de vicetesoureiro e Francisco de vogal. Anuncian a recadación de 1914 pesos arxentinos, que se van repartir a partes iguais entre as escolas que sostén a Unión Barcalesa de La Habana e a que se teñen previsto facer eles en Laxe, para a que á súa vez crearon unha subscrición popular. Á parte disto, a entidade colabora con distintas achegas para a construción da Casa do Pescador da vila laxense, ou o financiamento total (2509’40 pesetas) dun lavadoiro público, e mesmo pediron presuposto para unhas novas campás para a igrexa de Soesto. En xullo de 1928 o Pósito de Pescadores escríbelle unha carta a Máximo Musi agradecéndolle a achega de 1791 pesetas da subscrición popular para a nova casa-escola. Na vila mariñeira estaban encantados co labor dos seus veciños emigrados e tribútanlle unha homenaxe aproveitando a visita do vicepresidente Lema Novás, na que se enxalza a figura de Máximo Musi, “el generoso protector de Lage” (El Heraldo Gallego nº 787), e mesmo o escritor José Campos Núñez escribe un artigo en La Voz de Galicia (6-12-1928) no que loa o traballo da asociación presidida por Máximo.
Na nova xunta directiva elixida en xuño de 1929, Máximo segue de presidente e Esteban de vicetesoureiro, mentres que Francisco desaparece dos postos de mando. Entre os novos proxectos que presentan como era de adoito ao se formar unha nova directiva, destaca o da aprobación da construción dun hospital en Laxe que levará o nome de República Argentina. En decembro de 1927 creárase a “Nueva Casa de Galicia” e será a mediados de 1929 cando Máximo Musi entre na súa directiva como vicepresidente, cargo no que estará polo menos tres anos.
É nesta época cando renova un dos seus locais comerciais, coa apertura da nova sede en Charcas 1279, moi preto de onde estaba anteriormente. A mediados de 1931 a familia Musi decide facer unha longa visita á súa terra natal, e así Asunción e os tres fillos partirán no mes de maio, mentres que Máximo o vai facer o 21 de xullo no transatlántico Duilio. Todos eles foron homenaxeados antes de partir, e así, a presidenta honoraria da sociedade de Laxe foi agasallada cunha cea-baile no novo local de “Casa Musi”, mentres que o vicepresidente da Nueva Casa de Galicia e presidente da asociación laxense foi convidado a un banquete polos seus compañeiros de ambas as dúas entidades. A familia non regresaría a Buenos Aires ata finais de ano.
A partir de aquí parece que se apartou da vida social o noso fabricante de pasta, e non o atoparemos máis en ningunha directiva das distintas sociedades. Tan só en 1935 o vemos nun preito contra a xa denominada Casa de Galicia, por mor duns préstamos que lle fixera cando el era directivo. Aínda así, o seu labor benéfico non quedou no esquecemento, pois, moitos anos despois, os emigrantes laxenses en Buenos Aires enviaron unha placa para colocar no recentemente construído porto de Laxe, e nos seus discursos as autoridades locais tiveron palabras de eloxio para os emigrantes, “con mención especial para Máximo Musi, que reside en Buenos Aires, y no repara en medios para cuanto puede ser beneficioso para su tierra” (Hoja del Lunes, 10-8-1953).

Bibliografía:
  • Anónimo (1927): “Comerciantes gallegos. Máximo Musi”, Céltiga nº 67, Buenos Aires, 10 de outubro, pp. 30-33.
  • Libro de Bautizados. Parroquias de Santo Estevo de Soesto e San Amedio de Sarces; Libros 5, 6 e 7.
  • Prensa da emigración en Buenos Aires: Acción Gallega, Alborada, Céltiga, Correo de Galicia, El Despertar Gallego, El Heraldo Gallego, Hogar Gallego, Revista de la Nueva Casa de Galicia.

31 de outubro de 2015

RAMÓN MARCOTE MIÑARZO, O BIBLIOTECARIO FISTERRÁN DO CENTRO GALEGO DE LA HABANA

Ramón Marcote Miñarzo naceu no lugar de Sardiñeiro de Abaixo, parroquia de San Xoán de Sardiñeiro (Fisterra) o 31 de marzo de 1880. Con 18 anos embarca no vapor Reina María Cristina e emigra a Cuba, chegando a La Habana precisamente no ano da guerra. Durante os seus primeiros sete anos na emigración, Ramón traballou nunha tenda de víveres, as coñecidas “bodegas”, primeiro destino de boa parte dos galegos que chegaban á cidade de La Habana. Durante este tempo compaxinou o traballo coa asistencia ás clases do Plantel Concepción Arenal do Centro Galego.
Marcote foi socio do Centro Galego e da "Sociedad de Beneficencia de Naturales de Galicia", pero será ao primeiro deles ao que estará máis ligado, pois desde 1905 vai ser o seu bibliotecario, cargo no que botou case cincuenta anos. Tamén chegou a figurar nalgunha das súas directivas, en concreto dentro da Sección de Propaganda do Centro, ocupando os cargos de vogal e de vicesecretario. En 1917 faise cargo da delegación da Biblioteca América, a través da que animou as colaboracións de moitos intelectuais cubanos, e fomentou a produción de traballos sobre a orixe galega de Colón. Así mesmo, foi vogal da “Asociación Iniciadora y Protectora de la Academia Gallega”.
Ramón Marcote foi membro fundador da sociedade “Hijos del Partido de Corcubión” de La Habana, entidade irmá da existente en Buenos Aires desde 1922. Foi o presidente desta, Antonio Díaz Novo, quen instou a Marcote a poñer en funcionamento esta sociedade. A pesar das dificultades que atopou pola escaseza de emigrantes da zona en La Habana, a finais de 1927 xa publican os seus estatutos e elíxese a primeira directiva, presidida por Manuel Castiñeira Canosa. Nela Ramón obstentou o posto de vogal, pero na maior parte da súa historia sería o seu tesoureiro, ademais de ser o encargado de notificar as noticias da sociedade á prensa.
Comité Pro-Colón Español (1922), no que figura Marcote (X)
Como escritor, Ramón Marcote foi colaborador na prensa que a colectividade galega editaba en Cuba (Galicia, Curros Enríquez, Vida Gallega, Cultura Gallega, …), ademais de exercer de correspondente na illa de diversas publicacións galegas, como El Ideal Gallego. É autor dunha exitosa Historia de Galicia (1924), do folleto Colón, Pontevedrés (1920); de Contra España, no (1928), obra que foi premiada na Exposición Iberoamericana de Sevilla; e do traballo literario Galicia en Cuba, que logrou a Medalla de Ouro dos Xogos Florais da “Sociedad de Beneficencia de Naturales de Galicia” no ano 1945. Foi un firme defensor da orixe galega de Colón, e baixo a súa iniciativa creouse o Comité Pro-Colón Español en 1920, do que foi presidente. El mesmo sería o encargado de doarlle á Biblioteca América de Compostela as obras que sobre esta temática se publicaron en Cuba.
Ramón Marcote faleceu na cidade de La Habana o 6 de xullo de 1955.

 Bibliografía:
  • Anónimo (1920): “Comité Pro-Colón Español”, La Emigración Española, Madrid, 15 de abril; p. 6.
  • Anónimo (1927): “Interesante carta de Don Ramón Marcote”, Alborada nº 24, Buenos Aires, xullo, pp. 19-20.
  • Anónimo (1927): “Nuestros hermanos de Cuba”, Alborada nº 26, Buenos Aires, novembro, p. 16.
  • Cagiao Vila, Pilar (2007): A Gran Historia de Galicia. Os galegos de Ultramar. De emigrados a inmigrantes; A Coruña: La Voz de Galicia; tomo X, volume 1; pp. 207 e 209.
  • Cagiao Vila, Pilar / Rey Tristán, Eduardo (2007): “La contribución cubana a la Biblioteca América de la Universidad de Santiago de Compostela”, en Cagio Vila, Pilar / Guerra Vilaboy, Sergio (eds.): De raíz profunda. Galicia y lo gallego en Cuba; Santiago de Compostela: Universidade / Xunta de Galicia; pp. 267-280.
  • Lamela, Luis (2014): “Ramón Marcote Miñarzo, uno de los muchos fisterráns olvidados”, La Voz de Galicia, Carballo, 8 de xaneiro.
  • Libro de Bautizados. Parroquia de San Xoán de Sardiñeiro; Libro 4, folio 157.


CAYETANO GARCÍA LAGO, MUXIÁN FALANXISTA QUE PRESIDIU O CENTRO GALEGO DE LA HABANA


Cayetano Ramón García Lago naceu na vila de Muxía o 8 de decembro de 1891. Era o quinto fillo do matrimonio formado por José García Rey e Joaquina Lago Rebordelo, oriúndos tamén da vila da Barca. Ao dicir de Jerónimo Figueroa, os sete irmáns García Lago (José, Camilo, Gustavo, Aureliano, Cayetano, Teófilo e Álvaro) emigraron a Cuba. Cayetano farao en 1903, cando aínda non fixera os doce anos. En La Habana comeza a traballar como dependente ata que consegue establecerse como “detallista” (comerciante polo miúdo). Coa axuda financeira de seu pai, os irmáns García Lago logo fixeron fortuna como propietarios de numerosos comercios (sobre todo, no ramo dos víveres e do café). Será o propio Cayetano o que se erixa na cabeza visible da sociedade fraternal, e el mesmo non tardará en figurar entre a elite da colectividade galega e cubana (era socio do prestixioso club privado “Havana Biltmore Yatch and Country Club”). Segundo Guillermo Jiménez, foi accionista da “Nueva Fábrica de Hielo S.A.”, unha das máis importantes do país dedicada á fabricación de cervexa, malta e xeo (coas marcas de cervexa Cristal e Tropical, entre outras). Desde 1921 pertencía ao seu consello de administración, ocupando o posto de vogal na Xunta Xeral ata a década de 1950. Tamén foi accionista da aseguradora “Comerciantes Detallistas de Cuba, Compañía de Seguros S. A.”, ocupando postos de relevancia na súa dirección. En 1931 foi elixido presidente do “Centro de Detallistas de La Habana”.
Cayetano (der.) e Pura Tormo (esq), inauguran o edificio
do Centro de Detallistas de La Habana [Vida Gallega, 1932]
En 1914 morre seu pai, e os dous irmáns maiores non tardarán en volver para Muxía. Nos anos vinte sabemos que se encargaba de recadar cartos entre os seus paisanos para enviar a Muxía para a celebración das festas da Barca. Viaxou varias veces á súa terra natal, e nunha destas viaxes casou con Purificación Tormo López, filla do catedrático do Instituto da Coruña, Manuel Tormo. O casamento tivo lugar na parroquia de San Nicolás da Coruña o 10 de maio de 1928, e deste matrimonio nacerían dous fillos, Cayetano e Pura.
Desde finais da década de 1910 comeza a figurar nos cadros directivos de sociedades de emigrantes. Será durante varios anos membro da Sección de Sanidade do Centro Galego de La Habana, e en 1919 figura como apoderado desta institución. Tamén será, nesta época, directivo da "Sociedad de Beneficencia de Naturales de Galicia”. Pero será no fatídico ano de 1936 cando Cayetano inicie a súa andadura nos postos de mando do Centro Galego de La Habana. O 18 de marzo é elixido presidente da entidade Antonio Rodríguez Vázquez, que nomea como tesoureiro da súa comisión executiva a Cayetano García Lago. Mais eran estes momentos de tensión no seo desta institución (“azotado por las más enconadas pasiones”, di Cultura Gallega), o que fai que a principios de xullo, García Lago pase a ocupar o cargo de presidente do Centro Galego escollendo unha nova executiva. Co inicio da guerra en España a tensión acrecentaríase e as loitas intestinas provocaron outra guerra dentro desta institución.

Caricaturas de Castelao
Os órganos de dirección do Centro Galego establecían dende 1915 que as accións da comisión executiva estivesen en todo momento controladas por unha Asemblea de Apoderados, que era elixida cada dous anos. Nas eleccións de apoderados do 3 de xaneiro de 1937 presentáronse dous partidos: “Renovación y Defensa Social” e “Afirmación Gallega”, ambos os dous de filiación conservadora. Resultou gañador o segundo, do que era presidente Secundino Baños (presidente de honra do Centro) e que tiña a García Lago coma o seu novo líder. Dous anos despois, nas eleccións do 1 de xaneiro de 1939, a cousa cambiou coa aparición dunha terceira forza: “Hermandad Gallega”, liderada polo galeguista exiliado Gerardo Álvarez Gallego. A batalla recrudeceuse co intercambio de acusacións na prensa creada ex-profeso para as eleccións, destacando a presenza na illa do deputado galeguista Castelao procedente dos Estados Unidos na súa campaña de busca de apoios á causa republicana. Castelao interviu activamente na campaña electoral en apoio de Álvarez Gallego, censurando as políticas caciquís e pro-franquistas de García Lago, de quen fixo numerosas caricaturas que publicou o xornal cubano Hoy. Non foi suficiente todo o traballo dos partidarios do goberno legal para impoñerse aos dous partidos de dereitas que aunaron a súa forza (que certificarían no mes de abril fusionándose en un: “Afirmación y Defensa”) e perpetuaron no poder a Cayetano García Lago.
Consuelo Naranjo (1988: 99) dinos que Cayetano, xunto cos outros homes fortes do Centro Galego, Secundino Baños e Jesús Mª Bouza, figura nos informes realizados polo Federal Bureau of Investigation estadounidense como membros destacados do corpo falanxista na illa, á vez que posuían un respaldo oficial do goberno cubano. E engade que o muxián, que adoitaba aparecer vestido coa indumentaria falanxista, era membro do Consello Directivo do Círculo Militar e Naval, e amigo íntimo do Inspector Xeral do exército, o xeneral Galíndez. Antes de que a guerra rematase, este círculo dirixente xa retirara do Centro Galego a bandeira republicana para substituíla pola monárquica, o que derivou en versos coma estes publicados en Noticias de Hoy (24-12-1938): “El señor Cayetano García Lago, / esperando que Franco lo agradeciera, / le tiró una indecente guataquería / dejando al Muy Ilustre sin su bandera. / Menos mal que muy pronto verá La Habana, / en el Centro Gallego  de esta ciudad, / ondear la bandera republicana, / izada y defendida por la Hermandad”.
Cayetano, de novo [Nerio, 1921]
 Aínda que non desempeñou postos claves nas diversas entidades falanxistas creadas en Cuba, o nome de Cayetano figurou sempre en todas as actividades de apoio e axuda a Francisco Franco. Así o sinala Katia Figueredo (2007), para quen o muxián simpatizou co bando sublevado desde o mesmo comezo do conflito hispano, cando foi creado o Comité Nacionalista Español de Cuba, do que era vogal, e mereceu, en varias ocasións, eloxios do conservador Diario de la Marina, polo seu destacado labor. Esta historiadora dedícalle neste artigo moitas páxinas ao que ela chama “el gran ‘cacique’ falangista del Centro Gallego”, analizando polo miúdo a súa presenza no cargo.   
Durante a guerra civil española, Cayetano tivo oportunidade de interceder por dous compatriotas ante as autoridades franquistas: Adelardo Novo e Aníbal Otero. Do primeiro sinala Domingo Cuadriello (2004: 232): “mucho trabajo les costó a sus compatriotas amigos lograr que la directiva del Centro Gallego, controlada por los elementos falangistas encabezados por Cayetano García Lago, envíase al gobierno de Burgos una tibia solicitud de respeto a la vida de Adelardo Novo”. Parece que se preocupou algo máis por Aníbal Otero, que fora detido en Portugal acusado de espía e entregado ás autoridades franquistas. Ramón Menéndez Pidal buscou apoio en Cuba e atopouno no presidente do Centro Galego, que lle enviou un cablegrama ao alcalde de Tui, e unha semana despois unha extensa carta con datos subministrados por Pidal na que manifestaba que o detido era un investigador que estaba a realizar un Atlas Lingüístico da Península, “obra patriótica que rivalizará con la de otros países como Francia, Italia o Rumanía” (Catalán, 2001).
En 1941 remata a súa etapa como presidente do Centro Galego ao cumprirse o tempo regulamentario, pero seguiu na directiva, encargándose de presidir a Sección de Sanidade. Coincide isto coa ilegalización de todas as agrupacións que supuxesen un perigo para a estabilidade do goberno cubano, dentro da voráxine anti-fascista de Fulgencio Batista, logo da entrada de Cuba na 2ª Guerra Mundial (cfr. Figueredo: 2007: 230).
[Foto: Lar, 1941]
En novembro de 1946, xa de novo presidente do Centro Galego, viaxa a España nunha expedición de autoridades cubanas con motivo da inauguración da liña aérea La Habana-Madrid-La Habana. A súa presenza dá conta da importancia que tiña dentro da illa cubana tanto o Centro Galego coma o seu presidente.
En 1952 deixa de ostentar o citado cargo e será nomeado Presidente de Honra. Ese mesmo ano, no mes de setembro, foille imposta a Encomenda da Orde de Isabel a Católica concedida polo goberno español. O acto celebrado nos salóns do Centro, coa presenza de máis de 2.500 comensais, estivo presidido polo embaixador de España Juan Pablo de Lojendio, que gabou do homenaxeado a súa enteireza e gallardía para manter a súa dignidade de español en tempos difíciles. No seu discurso García Lago deulle as grazas ao goberno español dedicándolle un emocionado recordo ao Xeneralísimo Franco.
Xa retirado, volvería a España en 1953 acompañando a directivos do Centro Galego de La Habana. Un ano despois regresaría á fronte dunha peregrinación de 300 galegos residentes en Cuba con motivo do Ano Santo. Chegaron o 19 de xullo ao porto da Coruña e foron recibidos polas autoridades municipais; ao día seguinte chegaron a Compostela onde os agardaba o cardeal Quiroga Palacios.
En 1957 vémolo por última vez nunha directiva do Centro Galego, neste caso ocupando o posto de Vicepresidente Segundo, nunha xunta comandada por Ángel Pérez Cosme. Foron vinte anos nos que Cayetano, ben desde a dirección, ben desde a sombra, manexou os fíos da máis importante institución de emigrantes de Cuba.
Cayetano García Lago faleceu o 31 de marzo de 1958 no sanatorio La Benéfica do Centro Galego de La Habana, logo dunha curta enfermidade, aos 66 anos de idade. No momento da súa morte figuraba, en opinión de Guillermo Jiménez, entre os 330 propietarios máis importantes de Cuba.

Bibliografía:
  • Alonso Girgado, Luís (1999): “Introducción” á edición facsímile de Cultura Gallega, Santiago de Compostela: Centro Ramón Piñeiro.
  • Anónimo (1922): “Desde Mugía”, El Orzán, A Coruña, 17 de agosto, p. 2.
  • Anónimo (1946): “Inauguración de la línea Habana-Madrid-Habana”, La Vanguardia, Barcelona, 27 de novembro, p. 2.
  • Anónimo (1952): “Acto de ferviente españolismo en La Habana”, La Vanguardia, Barcelona, 3 de setembro, p. 14.
  • Anónimo (1953): “Recepción con motivo de la fiesta nacional cubana”, ABC, Madrid, 11 de outubro, pp. 63-64.
  • Anónimo (1954): “Llega a La Coruña una peregrinación de 300 gallegos residentes en Cuba”, La Vanguardia, Barcelona, 20 de xullo, p. 10.
  • Anónimo (1954): “Han llegado a Compostela los peregrinos gallegos residentes en Cuba”, ABC, Madrid, 21 de xullo, p. 22.
  • Anónimo (1957): “El Centro Gallego es una institución ejemplar, orgullo de España y de Cuba”, ABC, Madrid, 26 de xuño, p. 69.
  • Anónimo (1958): “Ha fallecido en La Habana Cayetano García Lago”, La Vanguardia, Barcelona, 2 de abril, p. 13.
  • Anónimo (1958): “Necrológicas. Don Cayetano García Lago”, ABC, Madrid, 6 de abril, p. 76.
  • Cagiao Vila, Pilar / Pérez Rey, Nancy (2009): “Itinerarios cubanos del exilio gallego”, Árbor nº 735, Madrid, xaneiro a febreiro, pp. 129-138.
  • Catalán, Diego (2001): “Aníbal Otero, encuestador del Romancero y del Atlas Lingüístico, acusado de espionaje”, en El archivo del Romancero, patrimonio de la humanidad. Un siglo de historia; Madrid: Fundación Menéndez Pidal.
  •  Domingo Cuadriello, Jorge (2004): Españoles en Cuba en el siglo XX; Sevilla: Renacimiento.
  • Figueredo Cabrera, Katia (2007): “Resonancias de un conflicto: el Centro Gallego de La Habana y la Guerra Civil española”, en Cagiao Vila, Pilar / Guerra Vilaboy, Sergio (eds.): De raíz profunda: Galicia y lo gallego en Cuba; Santiago de Compostela: Universidade / Xunta de Galicia; pp. 207-232.
  • Figueroa y Domenech, Jerónimo (1921): “Nuestros conterráneos en Cuba. Don Cayetano García Lago”, Nerio nº 11, 1 de xuño, pp. 8-9.
  • Jiménez Soler, Guillermo (2008): Los propietarios de Cuba 1958; La Habana: Editorial de Ciencias Sociales, 3ª edición.
  • Libro de Bautizados. Parroquia de Santa María de Muxía. Libro 9.
  • Naranjo Orovio, Consuelo (1988): Cuba, otro escenario de lucha. La guerra civil y el exilio republicano español; Madrid: C.S.I.C.
  • Neira Vilas, Xosé (1983): Castelao en Cuba; Sada: Ediciós do Castro.
  • Rei Lema, Xosé María (2005): As historias de Pepe de Xan Baña. A obra de Xosé Baña Pose; Santa Comba: tresCtres

JOSÉ CARRERA FÁBREGAS, FILÁNTROPO CORCUBIONÉS

[Foto: Nerio, 1920]
José Carrera Fábregas naceu na vila de Corcubión o 19 de marzo de 1857 nunha familia acomodada e de certo prestixio, o que non foi obvice para que, con apenas 14 anos, tivese que coller o camiño da emigración. Este camiño levouno cara a Buenos Aires, onde a vida lle depararía unha exitosa carreira no mundo empresarial. Este éxito fixo aumentar o seu prestixio entre a colectividade e así puido formar parte de entidades como o “Banco de Galicia y Buenos Aires” ou da compañía de seguros “Galicia y Río de la Plata”, sendo de ambas as dúas o seu vicepresidente, e presidente da tamén compañía de seguros “España”. Presidiu a “Sociedad Española de Beneficencia” e pertenceu á directiva do Hospital Español de Buenos Aires. Tamén desenvolveu un gran labor filantrópico pagándolles unha pensión a moitos pobres da súa vila natal, ademais de favorecer os seus veciños que emigraban á Arxentina.
Pero sería despois de morto cando a súa figura como filántropo se agrande. O seu testamento, feito o 1 de maio de 1918, sinalaba que posuía valores taxados en 1.600.000 pesos arxentinos “y otros más que adquiriré pues estoy en mi cabal salud y no veo mi muerte próxima por ahora” (Alasca, 1920). Pero traxicamente as súas palabras parece que foron un mal fado, pois o 27 de xullo de 1918 falecía a causa dun edema pulmonar na cidade bonaerense.
Construción do edificio a comezos de 1926 [Foto: Alborada]
Unha vez coñecido o seu testamento compróbase que deixa mandado construír en Corcubión unha escola de artes e oficios. O edificio que a albergue constará de tres corpos: un central para a administración e o culto, e dous laterais destinados a nenas e nenos, respectivamente. A escola levará o seu nome e tanto os seus restos coma os da súa muller, a arxentina Clotilde Salomone, serán depositados nunha urna que se construirá ao efecto. Para o sostemento da escola deixa o campo de General Viamonte (na provincia arxentina de Córdoba), que produce 44.500 pesos de renda anuais. Ao falecemento da súa viúva será o albacea o presidente do Banco de Galicia y Buenos Aires, ou un representante do seu directorio, que terá que entenderse co consello de administración que se cree en Corcubión, que estará formado polo rexistrador, o alcalde e o cura, quen serán os encargados de que a obra se leve a cabo. Mais este testamento, por razóns de carácter legal, quedou anulado, e con el o proxecto de construción desta escola.
Bosquexo do edificio orixinal (La Voz de Galicia, 1925)
Non obstante, os testamenteiros e os amigos do defunto convenceron a viúva para que cumprise a vontade do seu marido. Xa que logo, entregoulle ao presidente do Banco de Galicia y Buenos Aires, Iréneo Cucullu, a cantidade de 200 mil pesos arxentinos para a creación dunha fundación. Cucullu, íntimo amigo de José Carrera, contactou en Corcubión co avogado Alejandro Lastres Carrera, sobriño do benemérito corcubionés, e eles puxeron as bases do novo centro, que agora se van fixar no ensino primario e non en artes e oficios. Encargáronlle o proxecto ao arquitecto coruñés Eduardo Rodríguez Losada, que deseñou o edificio como deixara expresado Carrera no seu testamento. No verán de 1921 Alejandro Lastres recibe os fondos e poderes necesarios para a compra do terreo. Na prensa especúlase con dúas posibilidades, unha, a preferida, está situada no punto denominado “Muíño de Vento”; a outra, máis céntrica, é coñecida como a “Horta de Pol”. Desde as páxinas de Nerio apostan pola primeira, pois aínda que está a 700 metros do centro da vila, conta co “aire, la luz y los bellísimos horizontes que se disfrutan en el Molino y son esenciales en toda obra pedagógica, ni la estética del edificio, de mucho más lucimiento allí”.
Fernando Blanco e José Carrera,
dous símbolos para os emigrantes
do partido de Corcubión na Habana
Antes de que estivesen rematadas as escolas, en xullo de 1923 chegaron desde Buenos Aires os restos de José Carrera para seren enterrados aquí, como deixara dito no seu testamento. Malia que en moitos sitios se sinala que as obras remataron en 1924, polas fotos da revista Alborada tomadas en marzo de 1926 vemos que non é certo. Xa en xullo de 1925, nas páxinas de La Voz de Galicia, se auguraba que a súa finalización ía tardar case dous anos. Con todo, no mes de novembro de 1926, o Correo de Galicia anuncia que as obras están chegando ao final. O edificio conta con tres corpos diferenciados: un central, de dúas plantas, cunha capela na planta baixa e a vivenda do mestre na superior; e dous volumes dun só nivel situados a ambos os lados do central, destinados a aulas e aseos separados por sexos. O desnivel do terreo solventouse cunha escalinata e dúas ramplas que cobren a totalidade da fachada.
Aínda que o edificio se rematou a comezos de 1927, novos problemas adiaron o comezo da actividade escolar nel. Finalmente foi en 1931 cando empezaron a funcionar, grazas ás xestións dos fideicomisos e do Concello coas novas autoridades da II República. Segundo García (2001) ese mesmo ano a Fundación José Carrera é declarada de Beneficencia Particular, sendo gratuítos os libros de texto e o material pedagóxico necesario.
O edificio hoxe é a Casa do Concello de Corcubión
O “José Carrera” estivo en funcionamento ata 1959, cando o Padroado quedou sen fondos. En 1967 fíxose unha remodelación, ampliándoo unha altura coa eliminación da capela. En 1974 foi cedido ao Concello, que á súa vez o cedeu ao Ministerio de Educación para destinalo a colexio de EXB, e estaría operativo ata 1993. Volveu a mans municipais, que o reformou para albergar alí a Casa do Concello de Corcubión.

Bibliografía:
  • ALASCA [Alejandro Lastres Carrera] (1920): “Nuestros filántropos. D. José Carrera”, Nerio nº 3, Corcubión, 1 de agosto, p. 7.
  •  Anónimo (1918): “Notas bonaerenses. D. José Carrera”, El Eco de Galicia nº 962, Buenos Aires, 30 de xullo, p. 8.
  • Anónimo (1918): “Notas bonaerenses. Una escuela más”, El Eco de Galicia nº 968, Buenos Aires, 30 de setembro, p. 8.
  • Anónimo (1921): “La Fundación Carrera”, Nerio nº 15, Corcubión, 15 de agosto, p. 9.
  • Anónimo (1923): “Desde Corcubión”, El Ideal Gallego, A Coruña, 31 de xullo, p. 8.
  • Anónimo (1925): “La ‘Fundación José Carrera’ en Corcubión. Un magnífico colegio”, La Voz de Galicia, A Coruña, 22 de xullo, p. 1.
  • Anónimo (1926): “La ‘Fundación José Carrera’ en Corcubión”, Alborada nº 10, Buenos Aires, maio; s/p.
  • Anónimo (1926): “Información de Galicia. Corcubión”, Correo de Galicia nº 1088, Buenos Aires, 28 de novembro.
  • García Domínguez, Mª Teresa (2001): “O labor dos emigrantes galegos no eido educativo: o exemplo do Partido Xudicial de Corcubión”, en Entre nós. Estudios de arte, xeografía e historia en homenaxe ó profesor Xosé Manuel Pose Antelo; Santiago de Compostela: Universidade; pp. 729-747.
  • García Domínguez, Mª Teresa (2007): "A emigración na comarca de Fisterra cara a América", Vento do Leste nº 14, Barcelona, xullo; pp. 21-23.
  • http://mapas.consellodacultura.gal/escolas

24 de outubro de 2015

JOSÉ Mª DEL RÍO OSORIO, FILÁNTROPO MUXIÁN


José María del Río Osorio naceu na vila de Muxía o 3 de agosto de 1836. Fillo do muxián Miguel del Río e da fisterrá Mª Concepción Osorio, era o menor de catro irmáns (Manuel, Joaquín Ramón e Francisco). En 1853, cando contaba con dezasete anos, emigra a Cuba, a bo seguro para librar do servizo militar. En La Habana dedicouse ao comercio, fundando a ferretería “La Campana”, que ao dicir de Alejandro Lastres foi “además de sólido organismo comercial, verdadero consultorio para todo gallego que dudase, e institución tutelar que nunca negó ayudas ni escatimó adelantos al paisano que los necesitó”.
O seu prestixio foi aumentando entre a colectividade galega, e froito diso é a súa presenza na fundación de sociedades galegas como a “Sociedad de Beneficencia de Naturales de Galicia” (1871) ou do “Centro Gallego de La Habana” (1879). Neste último foi nomeado “Socio de Honor” o 6 de agosto de 1883 e ocupou o cargo de vogal da xunta directiva entre os anos 1889 e 1891.
Tamén desempeñou un labor militar, pois pertenceu durante máis de trinta anos ao “Cuerpo de Voluntarios” en Cuba. No momento de desfacerse este organismo coa independencia cubana, José Mª del Río era Comandante honorario.
José Mª del Río morre na cidade de La Habana o 13 de xuño de 1906. Cando se le o seu testamento, que fora outorgado o 26 de novembro de 1902, descóbrese que deixara 30.000 pesos ouro para a construción dunha escola pública gratuíta de primeira ensinanza para nenos pobres en Muxía, outorgándolle a administración da escola ao propio Concello muxián. No mesmo testamento figura unha doazón de mil pesos ouro para a construción dun reloxo publico na vila de Corcubión, onde Del Río tiña familiares como o xuíz municipal e mais o deputado provincial Plácido Castro.
Desgraciadamente a escola non se levou a cabo, a pesar dos intentos do concello muxián, se nos atemos á disposición do Boletín Oficial del Estado do 22 de outubro de 1954 [Agradecemos a Manuel Vilar a achega deste documento]. Nel recóllese a constitución dunha Fundación benéfico-docente para intentar construír esta escola, mais considérase que os cartos dispostos e mais os xuros destes cincuenta anos, supoñen unha suma de 305.474’27 pesetas, cantidade insuficiente para desenvolver o proxecto de construción e mantemento dunha escola. Ademais, consideran que xa existen as escolas públicas necesarias no termo municipal de Muxía, e diante da imposibilidade de crear unha escola nova en condicións deciden suspender o propósito de Del Río, e que a propia “Fundación del Río Osorio” e o concello decidan o uso deses cartos, sempre en beneficio da escolas muxiás.
Fachada da igrexa de San Marcos
co reloxo doado por José Mª del Río
[Foto: FB Luis Lamela]
En troques, si se levou a cabo a colocación do reloxo en Corcubión, pois axiña o concello se fixo cargo do legado de Del Río. Como proba de agradecemento a corporación corcubionesa decide gravar na base do reloxo unha lenda alusiva á memoria do filántropo muxián: Como testimonio de gratitud del Ayuntamiento constitucional que de este reloj hizo al pueblo D. José del Río Osorio. 1908. Este reloxo foi colocado na igrexa de San Marcos en xuño de 1908, e na súa crónica o xornal coruñés El Noroeste sinala: “Esta mejora es muy útil para aquella comarca, pues las campanas son excelentes y se oyen en parajes distantes como el Pindo y el Ézaro, y los pescadores que se entregan a sus rudas faenas a nueve y doce millas de la costa oyen también perfectamente las horas del nuevo reloj, en tiempo normal, lo cual es para ellos muy ventajoso”. Aínda hoxe o reloxo loce na fachada da igrexa corcubionesa.


Bibliografía:
  • ALASCA [Alejandro Lastres Carrera] (1906): "Don José María del Río", El Eco de Galicia nº 539, Buenos Aires, 10 de outubro, p. 7.
  • Anónimo (1904): "Don José María del Río y Osorio", Galicia. Revista Semanal Ilustrada nº 10, La Habana, 6 de marzo, pp. 1-2.
  • Anónimo (1906): "La Voz en la provincia. Mugía", La Voz de Galicia, A Coruña, 28 de xullo, p. 2.
  • Anónimo (1908): "De Galicia", El Noroeste, A Coruña, 30 de xuño, p. 2.
  • Anónimo (1908): "Información regional. Coruña", Correo de Galicia nº 20, Buenos Aires, 2 de agosto, p. 5.
  • El "Centro Gallego" en su cuadragésimo aniversario, La Habana, 1919.
  • Lamela, Luis (2015): facebook.com/luis.lamela, 4 de abril.
  • Libro de Bautizados. Parroquia de Santa María de Muxía. Libro 5, folio 365.
  • Ruíz-Giménez, Joaquín (1954): "ORDEN de 7 de octubre de 1954 por la que se clasifica como benéfico-docente la Fundación instituida por don José María del Río Osorio en Mugia (La Coruña)", Boletín Oficial del Estado nº 295, Madrid, 22 de outubro, pp. 7151-7152.

17 de outubro de 2015

MANUEL MARÍA POSE, FILÁNTROPO DE ZAS



Manuel María Pose de Prado naceu o 19 de abril de 1846 no lugar de Vilar do Mato, parroquia e concello de Zas. Era fillo de Francisco, natural do mesmo lugar, e de Baltasara, natural da parroquia de San Pedro do Allo (Zas). Con 16 anos decide emigrar e trasladouse á Arxentina, instalándose en Magdalena, pequena cidade na provincia bonaerense. Neste momento a provincia estaba pouco poboada e as vías de comunicación eran escasas, pero isto non o arredou dos seus propósitos de apostar polo rural en vez de facer como a maioría dos galegos emigrantes que se asentaban na capital. Converteuse xa que logo en estancieiro no partido de Olavarría, tamén na provincia de Buenos Aires. Empezou comerciando con la, pero non tardou en ampliar o negocio ao ramo gandeiro. Mercou a baixo prezo moitas terras que co paso do tempo multiplicaron o seu valor, conseguindo así unha importante fortuna.
Portada d'El Eco de Galicia no que se
publica o legado de Manuel Mª Pose
Parece ser que fixo unha viaxe á súa terra e contemplou todas as necesidades que tiña a súa vila natal, prometendo remedialas algún día. A súa cómoda posición social na Arxentina fixo que se lle ofrecesen postos de importancia nalgunhas sociedades bonaerenses, cargos que sempre rexeitou, pois dicía que o que querían del era só o seu diñeiro. Pasou os seus últimos anos nun modesto hotel de Buenos Aires, retraído e tranquilo, ata que o 14 de decembro de 1904 morreu na capital arxentina. Foi enterrado no cemiterio do Norte, coñecido como Recoleta.
O día 23 do mesmo mes abriuse o seu testamento, e todos aqueles que o acusaran de avaricia por non querer participar nas sociedades de emigrantes, comprobaron que os seus cartos tiñan un mellor destino. Nese testamento deixou disposto que se fixesen as seguintes doazóns: 50 mil pesos arxentinos para o Hospital Español de Buenos Aires, outros 50 mil para a Asociación Española de Socorros Mutuos de Buenos Aires, outros 50 mil ao Asilo de Nenos Desvalidos de Buenos Aires, 10 mil pesos ao Hospital de Olavarría, 50 mil ao Hospital Real de Santiago de Compostela e outros 50 mil ao Hospicio desta cidade. Por último doa 100 mil pesos para a fundación e sostén dun Colexio Mercantil en Zas.
Con todo, ao pouco tempo de abrirse o testamento, unha filla natural de Manuel María, que fora silenciada nel, reclamou as citadas cantidades como súas. Para evitar problemas e preitos interminables, negociou coas entidades arriba citadas que demandaran os cartos, ofrecendo nestes casos o dez por cento da cifra que outorgará seu pai. Así o fixeron, por exemplo, a Asociación Española de Socorros Mutuos ou o Hospital Español. Para o primeiro conta Pesqueira (1919: 70-71) que aceptaron os 5 mil pesos "recibidos de los herederos del señor Pose y de acuerdo con el arreglo celebrado con ellos, entregando además la suma de 2500 en concepto de donativo de dichos herederos". En Santiago de Compostela tamén demandaron os cartos desde o hospicio, grazas a que as autoridades municipais nomearon dous xestores (os señores Pardo González e Pérez Neu) para facerse cargo do legado de Pose. Con el puideron reformar a Casa de Beneficencia, cun novo e amplo comedor, repuxeron o chan dalgunhas estancias, cuartos de baño, ximnasio etc. Como agradecemento ao zasense, o concello compostelán, a proposta do edil republicano Santiago López Naveira, fíxolle unha pequena homenaxe póstuma en 1916, coa colocación dunha placa nesa Casa Hospicio.
Pola contra, desde o Hospital compostelán nada se reclamou, e así aparecerá reflectido anos despois nun artigo na revista Alborada, no que se critica a Deputación coruñesa, encargada de xestionar o cobro para o Hospital, por non molestarse en emular o concello compostelán e reclamar o pagamento desa doazón (Xa no seu momento se critica nas páxinas d'El Nororeste que a Deputación non tivese unhas palabras de gratitude para o doador). Un caso similar ao do organismo provincial debía ser o do concello de Zas, pois dos cartos para a fundación do Colexio Mercantil nesta vila nunca se soubo. Era bo coñecedor Manuel M. Pose da necesidade dunha boa educación para triunfar na vida, sobre todo se se ten que pasar polo trauma da emigración.
Da importancia que tivo no seu momento dá conta o historiador Alberto Vilanova, quen sinala que “al lado de Blanco Lema, García Barbón, Naveira, Amboage, Da Guarda, Zapata, López Cortón, por no citar más que los últimos, tenemos que colocar a Manuel María Pose”.

Bibliografía:
  • Anónimo (1904): "El Sr. D. Manuel M. Pose. Un nuevo filántropo galaico", El Eco de Galicia nº 475, Buenos Aires, 30 de decembro, p. 1 [Reproducido co título "D. Manuel M. Pose. Un filántropo gallego" en Follas Novas nº 405, La Habana, 5 de marzo de 1905, pp. 2-3].
  • Anónimo (1905): "En la Diputación Provincial. El legado de Buenos Aires. ¡Ni un recuerdo!", El Noroeste, A Coruña, 30 de abril, p. 1.
  • Anónimo (1913): "Noticias de Galicia", El Eco de Galicia nº 789, Buenos Aires, 30 de setembro, pp. 5-6.
  • Anónimo (1916): "La Nochebuena", El Correo de Galicia, Santiago de Compostela, 26 de decembro, p. 3.
  • Anónimo (1916): "La fiesta de la Casa Hospicio", Diario de Galicia, Santiago de Compostela, 26 de decembro, p. 1.
  • Anónimo (1916): "Homenaje muy simpático. En la Casa-Hospicio", Gaceta de Galicia, Santiago de Compostela, 27 de decembro, pp.1-2.
  • Anónimo (1925): "Noticias", Alborada º 1, Buenos Aires, agosto.
  • Libro de Bautizados. Parroquia de Santo André de Zas, Libro 2, folio 183.
  • Pesqueira, Joaquín (1919): Historia de la Asociación Española de Socorros Mutuos de Buenos Aires, Buenos Aires: AESMBA.
  • Rei Lema, Xosé Mª (2005): "Manuel M. Pose, filántropo de Zas", La Voz de Galicia, Carballo, 13 de outubro, p. 14.
  • Vilanova, Alberto (1966): Los gallegos en la Argentina, Buenos Aires: Ed. Galicia, vol. 2.

16 de outubro de 2015

JOSÉ LÓPEZ PÉREZ, UN SONEIRÁN PRESIDENTE DO CENTRO GALEGO DA HABANA



José López Pérez naceu accidentalmente en Madrid en novembro de 1872, por culpa dun traslado laboral de seu pai. Este dato, que podería ser anecdótico, terá moita importancia no futuro como logo veremos. Seu pai, José López Núñez, natural do lugar de Artón (Vilar-Zas), era sarxento do exército español, motivo polo cal tivo que trasladarse da Coruña a Madrid. Súa nai, Claudia Pérez, era natural de San Martiño de Valongo (na comarca do Ribeiro), mais da liñaxe vasca dos Eguía (era sobriña de Nazario Eguía, Capitán Xeneral de Galicia nomeado por Fernando VII, que despois se adheriu á causa carlista).
Aos tres meses de nacer López Pérez, seu pai é destinado a Cuba. Ano e medio despois chegarán á illa caribeña súa nai e mais el. En pouco tempo produciranse unha serie de fatalidades ao seu redor. Aos catro días da estancia en Cuba morre súa nai (8-6-1874). Con dous anos e medio, seu pai mándao para a casa da avoa paterna en Artón, pero cando ten seis anos mórrelle súa avoa. Seu pai envíao logo coa avoa materna a Avilés, pera esta morre en menos dun ano, polo que volve cunha tía para La Habana. Aos seis meses morre esta tía que o amadriñaba. Por se era pouco, seu pai perde o traballo no Arsenal e ten que traballar de peón de albanel. López Pérez tiña sete anos.
Segundo nos conta Xosé Baña, foi ao colexio municipal e mereceu o premio único que cada escola lle dá ao alumno máis aplicado. Con 17 anos empezou a dar clases en colexios particulares e asiste a clases de segunda ensinanza no instituto. Despois faría a carreira de Dereito, chegando a ser un dos avogados de máis sona da illa.
En 1894 López Pérez ocupa o cargo de secretario da sección de Instrución do Centro Galego de La Habana, no que estaría ata 1899, cando é nomeado presidente desa sección. Como tal, estableceu as clases diurnas gratuítas para os fillos dos socios. Pouco a pouco foi medrando dentro da grande institución mutualista. Ocupou o posto de vogal da xunta directiva nos anos 1895-1899, 1901 e 1902. En 1903 é nomeado Secretario do Centro Galego e presidente da sección de Fomento. Aquí tomou unha das medidas máis importantes para os nosos emigrantes, como foi a de que o Centro acollese a todos os emigrantes que chegaban á illa. Isto vén provocado porque todos aqueles que chegaban a Cuba e non eran reclamados por familiares ou amigos eran destinados a un campamento, o de Triscornia, no que vivían en condicións infrahumanas e realizaban os traballos máis duros (Un bo exemplo disto dánolo Xosé Lesta Meis na súa novela Manecho o da rúa). Coa medida de López Pérez de inscribilos como socios do Centro antes de embarcar, nada máis chegar a Cuba os nosos emigrantes eran libres para buscar o traballo que quixesen. Por outra banda, como presidente da "Sección de Fomento y Protección al Trabajo" presentou unhas bases para a creación dunha caixa de aforros, iniciativa que foi levada a cabo en 1906 coa constitución da "Caja de Ahorros de los socios del Centro Gallego", que co tempo deu lugar á poderosa "Caja de Ahorros y Banco Gallego".
"Caja de Ahorros y Banco Gallego" de La Habana
En marzo de 1904 créase "La Peña Gallega", entidade constituída por 25 membros entre os que figura López Pérez, a carón de Fontenla Leal, Chané, Plácido Lugrís, Ángel Barros, sendo Curros Enríquez o seu "presidente honorario e único". Desta peña vai nacer a idea da creación da "Asociación Iniciadora y Protectora de la Academia Gallega" en abril de 1905. Nesta, López Pérez vai ocupar o posto de vogal, cargo que obstentará na comisión encargada de redactar os seus estatutos. Cando se cree a Academia Galega en 1906 na Coruña, José López Pérez vai ser nomeado académico correspondente. Tamén será relator do Regulamento da Sección de Propaganda da Academia.
Logo de catro anos como secretario, en 1907 é elixido por unanimidade presidente do Centro Galego de La Habana. Pero a súa elección provocou un dos máis importantes conflitos na historia da entidade, como foi o ataque furibundo de Curros Enríquez, socio honorario do Centro, contra os emigrantes galegos pola escolla do soneirán. Baña Pose, amigo dos dous, explica a postura do vate: "el día que elegimos al señor López Pérez para Presidente se dio de baja, sólo porque López Pérez había nacido accidentalmente en Madrid, como si uno naciera donde le da la gana". A polémica tivo o seu punto álxido coa lectura por parte do celanovés do seu poema "A espiña" nun acto do Centro Galego, no que atacaba aos socios en versos coma estes: "¡Non terei por presidente / a quen non nacer gallego!". Pola contra, Ángel Barros, vicepresidente da Asociación Iniciadora e Protectora da Academia, no seu discurso de benvida ao novo presidente, fai a seguinte semblanza: "La cualidad en el sobresaliente / es que cifra su orgullo y delicia, / en amar a su padre y a Galicia".
Non obstante, López Pérez nunca lle gardou rancor a Curros, e logo da morte do poeta (7-3-1908), el vai ser o encargado de acompañar o seu cadaleito ata A Coruña, a onde chegarán o 1 de abril. Virá acompañado de seu pai, ademais de Castro Chané e do escritor Nan de Allariz, correndo el con todos os gastos. O enterro de Curros foi un dos acontecementos máis importantes da historia da Coruña, pois durou varios días e mobilizou moitísima xente. O día 3 celebrouse unha velada necrolóxica na Casa do Concello, na que López Pérez estivo acompañado, entre outros, por Filomena Dato, Manuel Lugrís Freire, Manuel Murguía, Carré, Linares Rivas ou Cabeza de León. A súa intervención, aclamada varios minutos, pechou o acto. Dous días despois celebrouse un banquete de homenaxe a López Pérez e ao Centro Galego por parte da "Reunión de Artesanos", ao que acudiron as principais personalidades coruñesas da época.
Aproveitando a súa estadía en Galicia decide ir, na compaña de seu pai, visitar Artón, onde "se prepara un entusiasta recibimiento", segundo lemos nas páxinas de La Voz de Galicia do 8 de abril. Neste mesmo xornal, comprobamos que en vez de volver para Cuba o día 21 como tiña previsto, decide prolongar a volta ata o mes de outubro e aproveitar para facer unha viaxe por distintas poboacións de Galicia, por Madrid, Barcelona, París "y otras capitales extranjeras". Significativa foi a homenaxe que lle tributou o Centro Galego de Madrid o 5 de maio, e espléndidas as recepcións que lle tributaban algunhas das cidades e vilas galegas (Mondoñedo, Viveiro, Santiago de Compostela, Pontevedra, Mondariz...). Ao final marchou no mes de agosto da Coruña, e na súa despedida estiveron o alcalde da Coruña e varios concelleiros, membros da Liga de Amigos, da Reunión de Artesanos, da Academia Galega e da Asociación de Periodistas. Se brillante foi a súa marcha de Galicia, non menos o foi a súa chegada a Cuba, que tivo lugar o 2 de setembro, pois segundo relata a crónica do Galicia (Madrid, 1-10-1908) "en varios barcos engalanados le recibieron las comisiones y gran número de socios del Centro, quienes le ofrecieron un banquete que revistió extrema brillantez, pronunciándose numerosos y patrióticos brindis".

Momento do acto de escritura do Teatro Nacional por
parte do Centro Galego de La Habana. López Pérez é
o primeiro pola dereita, de pé.
Pero a súa actuación como presidente tivo como feito subliñable a compra do edificio do Gran Teatro Nacional (ou Gran Teatro Tacón, como era coñecido por ser propiedade da Tacón Realty Company), coas construcións anexas, para Pazo Social do Centro Galego (un terreo de 4.777'91 metros cadrados). A sinatura desta adquisición tivo lugar o 10 de xaneiro de 1906, e o custe foi de 525 mil pesos, aos que haberá que sumar os 800 mil que presupostan para a súa reforma. Na Memoria do Centro de 1906 dise que "ningún suceso, después de la fundación de la Sociedad, ha tenido tanta importancia para la Colonia, como la compra del Gran Teatro Nacional, y edificios anexos que constituyen la manzana en que está enclavado". Os historiadores cubanos Janet Iglesias e Javiher Gutiérrez subliñan a importancia que tivo para os galegos a compra do Teatro, "un símbolo de la nación", o que lles fai preguntarse: "¿quiénes perdieron la guerra?". O 8 de decembro tivo lugar a colocación da primeira pedra, que chegou desde as canteiras de Parga (Guitiriz), e actuou como madriña do acto a esposa de López Pérez, Ramona García de Villalta. Estiveron presentes, entre outras autoridades, o alcalde e o bispo de La Habana, e a gran banda municipal interpretou a Alborada de Veiga. Posteriormente asinouse a escritura de Cumprimento de Condición Resolutoria da adquisición o 28 de decembro de 1907. A inauguración do Palacio tivo lugar en 1913 e a do Teatro en 1915, xa co noso protagonista fóra da presidencia do Centro. Polo seu traballo a prol do Centro Galego, José López Pérez obtivo a distinción de "Socio de Honor" o 10 de outubro de 1895, foi nomeado "Socio de Mérito" o 19 de xullo de 1906, e a Xunta Xeral outorgoulle o 13 de decembro de 1908 a condición de "Presidente de Honor".

Bibliografía:

  • Apuntes para la Historia del Centro Gallego de La Habana de 1879 a 1909; La Habana: Impr. de El Avisador Comercial, 1909.
  • Baña, Pepe de Xan (1921): Vindicación, vida e milagros de Pepe de Xan Baña en trinta anos de Cuba, La Habana: Impr. La Universal.
  • Barros, Ángel (1907): "Discurso de D. Ángel Barros", Boletín de la Real Academia Gallega nº 13 e 14, A Coruña, 20 de xuño e 20 de xullo, pp. 3-7 e 27-30.
  • El "Centro Gallego" en su cuadragésimo aniversario; La Habana, 1919.
  • Iglesias Cruz, Janet / Gutiérrez Fort, Javiher (2007): "Escuchando el rumor de los pinos desde Cuba", en Cagiao, Pilar / Guerra, Sergio (eds.): De raíz profunda. Galicia y lo gallego en Cuba, Santiago de Compostela: USC / Xunta de Galicia, pp. 63-88. 
  • Lema Suárez, Xosé Mª (1995): "Un soneirán de corazón", La Voz de Galicia, Carballo, 31 de xaneiro, p. 34.
  • Lema Suárez, Xosé Mª (coord.) (2010): A Terra de Soneira, no corazón da Costa da Morte, Vigo: Xerais.
  • Oreiro Pensado, Xesús (1998): "Crónica actual da morte de Curros", A Nosa Terra. A Nosa Historia nº 14, Vigo, pp. 44-51.
  • Rei Lema, Xosé Mª (2005): As historias de Pepe de Xan Baña. A obra de Xosé Baña Pose, Santa Comba: tresCtres.
  • Rei Lema, Xosé Mª (2006): "Un soneirán na creación da Real Academia Galega", La Voz de Galicia, Carballo, 13 de maio, p. 14.