"UNIDOS DE PUENTECESO Y CABANA", ASOCIACIÓN BERGANTIÑÁ EN BUENOS AIRES

A sociedade de emigrantes “Unidos de Puenteceso y Cabana”, constituída na cidade de Buenos Aires a comezos do mes de decembro de 1922, foi unha das moitas que naceron nos comezos desta década no país arxentino, como relatamos no noso estudo sobre as Asociacións de Emigrantes da Costa da Morte na Arxentina. A primeira noticia desta entidade témola o 8 de outubro de 1922, cando se publica no periódico bonaerense Correo de Galicia (nº 861, p. 4) unha convocatoria para todos os emigrantes orixinarios dos concellos de Cabana e Ponteceso co fin de artellar unha sociedade. A reunión terá lugar o domingo 15 de outubro de 1922, ás 15 horas, na Avenida Leandro N. Alem 2070. No número seguinte desa publicación (o 862, do 15 de outubro) reitérase a petición, pero agora aparece a sinatura dos convocantes: Eduardo Verdes (de Pelletes de Neaño), Eduardo García (de Dairita [sic]) e Luciano Ordóñez (de Brantuas).

Finalmente atoparemos constituída a sociedade a comezos de decembro, coa elección da súa primeira xunta directiva: Presidente: Eduardo García; Vicepresidente: Eduardo Verdes; Secretario: Ramón Souto; prosecr.: Evaristo García; tesoureiro: Luciano Ordóñez; protes.: José Souto Costa; vogais: Manuel Souto, Laureano Iglesias, Sebastián Vázquez, Evaristo Vidal, Luis Mato, Manuel Vecino, Manuel Montes e José Durán; revisores de contas: Evaristo García Vidal e Máximo García. A secretaría está situada na rúa Leandro N. Alem 2070 (Correo de Galicia 869, 3-12-1922, p. 5). Para o 28 de abril de 1923 preparan o seu primeiro acto, que consiste nunha gran velada artística e baile familiar no Salón-Teatro Mariano Moreno, na que foron representadas as obras La vena de plata, En la sombra e El chiquillo, todas elas moi aplaudidas.

O 15 de xullo de 1923 celebrouse a asemblea na que se aprobou a acta constitutiva e mais os estatutos sociais. Elixiuse unha nova xunta directiva: Presidente: Eduardo García; Vicrepresidente: Manuel Souto; secretario xeral: Ramón Souto; secretario de actas: José Sanesteban; prosecr.: Andrés López; tesoureiro: Luciano Ordóñez; protes.: José Ordóñez; inspector xeral: Eduardo Verdes; subinsp.: Luis M. Souto; vogais: Manuel Suárez, Evaristo G. Vidal, Evaristo García, José Suárez e Máximo García; supl.: Ramón Blanco, José M. Rodríguez e Adolfo Eiroa; revisores de contas: David Leis, José A. Martínez e José Mª García; bibliotecarios: Perfecto García e Luciano Pombo (Correo de Galicia 902, 22-7-1923). Para celebrar o seu primeiro aniversario realizan un festival artístico-danzante o 15 de decembro de 1923 no salón-teatro do Orfeón Español.

En abril de 1924 trasladan a súa secretaría á rúa Estados Unidos 1532, sede do Hogar Gallego, e redactan un novo estatuto no que o obxectivo social é “establecer el mutualismo, la instrucción, repatriación y recreo”.

O 27 de febreiro de 1926 celebrouse a asemblea para renovar a xunta directiva, que quedou constituída do seguinte xeito: Presidente: Francisco Beres, Vicepresidente: Eduardo García; secretario xeral: José Espino; prosecr.: José M. García; secretario de actas: Alfonso Núñez; tesoureiro: Luciano Ordóñez; protes.: Ramón Souto; inspector xeral: Eduardo Verdes; subinsp.: David Leis; vogais: Manuel Lavora, José Ramos, Francisco Pereiras, José Lema e Manuel Lema; supl.: José Ordóñez, José Suárez e Martín Brea; bibliot.: Jesús Pérez e Adolfo Eiroa; revisores de contas: Andrés López, José Sanesteban e José A. Martínez (Céltiga nº 29-30, 3-1926). Aproveitando a asemblea anuncian o traslado da secretaría para a rúa Bernardo de Irigoyen 483, pero a comezos de 1927 xa volven trasladarse, agora para a rúa San José 1717.

En maio dese mesmo ano volve cambiar a súa xunta directiva, que queda agora: Presidente: José M. García; vice: José A. Martínez; secretario xeral: Ramón Souto; prosecr.: José Espino; secretario de actas: Luciano Ordóñez; inspector: José Ramos; subinsp.: Alfonso Ferreiro; vogais: Gabriel Domínguez, Manuel Santos, Antonio Ramos, Ángel Rodríguez, Abel Ramos Pose, Pedro Rey e Adolfo Eiroa; revisores de contas: Andrés López e José Sanesteban; bibliot.: Elías Fernández. Dous anos botou esta directiva, pois o 9 de febreiro de 1929 celébrase unha asemblea para a súa renovación, que quedou da seguinte maneira: Presidente: José Ramos; vice: José M. García; secretario: Florencio Carril; prosecr.: Maximino Villalustre; secretario de actas: Eliseo Carril; tesoureiro: Luciano Ordóñez; protes.: Ezequiel Añón; inspector: Antonio Ramos; subinsp.: Pedro Rey; vogais: Manuel Santos, Manuel Moreira, Pedro Moreira, Antonio Vila, Manuel Vázquez Fariña, José Santos e Enrique Carpintero; revisores de contas: Francisco Beres e Felipe García; bibliotecario: Andrés López (Correo de Galicia 1206, 3-3-1929). A comezos dese ano trasladara unha vez máis a súa secretaría, agora na rúa Salta 1185, sede da Federación de Sociedades Gallegas.

Dos varios festivais que celebraron durante estes anos, destaca o que tivo lugar o 6 de abril de 1929. Foi un festival artístico-danzante no Salón do Círculo de Aragón que constou dos seguintes actos: 1º Pasodobre “Puenteceso y Cabana” interpretado pola orquestra do Sr. López; 2º Comedia nun acto “Los monigotes” interpretada polo cadro social que dirixe o socio J.M. García; 3º Pasodobre “Claveles rojos” pola orquestra. 4º Representación do diálogo cómico “Así los hizo Dios”, orixinal de R. Beltrán; 5º Tango; 6º O coro típico social que dirixen os socios señores Moreiras executará as pezas: “Os amoriños primeiros”, a jota “Puenteceso y Cabana”, “¡Ay! ¡ay! ¡ay!” canción cubana polo tenor Salgado, e a “Alborada de Veiga”; finalizando a parte artística cunha exhibición de jota polo Sr. Moreira. 7º Baile con dúas orquestras (Correo de Galicia 1210, 31-3-1929, p.4). Nas festas da sociedade van ser habituais os irmáns Moreira, orixinarios da parroquia pontecesá de Tella, que se van converter nos máis sonados acordeonistas da colectividade emigrada.

Poucas noticias temos da asociación da década de 1930, tan só unha referencia dun novo acto social, neste caso un festival que ten lugar en 1935. Así o sinala Miro Villar (2009: 70) na súa biografía sobre Antón Zapata, quen fora “convidado a participar nun festival galego organizado pola Sociedad Unidos de Puenteceso y Cabana, en colaboración coa Irmandad Artística y Cultural Ultreya, o 22 de xuño. Os beneficios ían destinados a engrosar a subscrición aberta para erixir un monumento a Eduardo Pondal. No amplo e variado programa do festival, Zapata intervén en dúas ocasións, na Primeira Parte para pronunciar unhas “Verbas laudatóreas encol do bardo”, despois da recitación do poema “O Cisne de Ponteceso”, e na segunda parte coa lectura doutro poema da súa autoría, “Acordeón Galego”, acompañado dos acordeonistas Irmáns Moreira”. Neste ano 1935 tamén veremos varios festivais nos que a sociedade “Unidos de Puenteceso y Cabana” desenvolve en colaboración con “Lar Bergantiñán”, entidade que posteriormente acabará por absorvela.

Aínda que Peña Saavedra lle atribúa, con dúbidas, a esta asociación a construción dunha escola na vila de Corme, o certo é que a modestia desta entidade non deu para financiar un edificio escolar nas terras de orixe dos seus membros. A finalidade desta sociedade quedou reducida, como outras moitas, a uns mínimos servizos mutualistas e, sobre todo, a dar cobertura ás horas de recreo e lecer dos seus socios.

Bibliografía:

- Peña Saavedra, Vicente (1991): Éxodo, organización comunitaria e intervención escolar; A Coruña: Xunta de Galicia; 2 volumes.

- Rei Lema, Xosé María (2009): “A creación das sociedades de emigrantes na década de 1920: o caso da Costa da Morte”, Alborada nº 191, Buenos Aires, decembro.

- Villar, Miro (2009): Antón Zapata García. Biografía dun poeta emigrado ao servizo da II República; Ames: Laiovento.

- Prensa da emigración en Buenos Aires: Alborada, Céltiga, Correo de Galicia, El Heraldo Gallego, Galicia (FSG).