Praza do Carme de Zas en 1929. [Foto: Caamaño] |
O 1 de febreiro
de 1923 é a data de nacemento da sociedade “Hijos del Ayuntamiento
de Zas”, entidade creada por 76 emigrantes deste concello na cidade
de Buenos Aires. Nesta época de creación de asociacións entre a
colectividade galega, temos que falar da existencia desde o 4 de xuño
de 1922 da sociedade “Hijos de los Ayuntamientos de Santa Comba,
Zas, Cabana y Coristanco”, que, non obstante, en agosto de 1923 vai
mudar o seu nome polo de “Hijos del Ayuntamiento de Santa Comba y
anexos”, a bo seguro pola nova creación este ano de novas
entidades por parte dos oriúndos de Zas e Cabana (“Unidos de
Puenteceso y Cabana”). Tamén temos que facer referencia á
existencia, no momento de fundarse a sociedade municipal zasense, da
supramunicipal “Sociedad Agraria y Cultural Hijos del Partido de
Corcubión” (creada o 26 de agosto de 1922, e posteriormente
transformada en ABC de Corcubión). Aínda que logo se verá que esta
non vai ter moito éxito cos orixinarios de Zas, pois dos máis de
600 socios que tiña en 1924 tan só 14 pertencían ao concello de
Zas. Parece que os integrantes deste municipio na entidade do partido
xudicial eran os procedentes da zona de Baio, influídos pola
presenza nos seus postos directivos do poeta-canteiro José Collazo,
e os do resto do concello preferían a entidade municipal.
Francisco Miranda, presidente fundador [Foto: Asociación Hijos de Zas] |
Pero volvamos á
formación de “Hijos del Ayuntamiento de Zas”, e aos seus 76
socios fundadores, que foron os seguintes por orde de inscrición:
Francisco Miranda, José Mourelle, Manuel Mouro, Ovidio Esmorís,
José M. Mouro, Constantino Amigo, Ramón Moreira, José Blanco
Silva, Francisco Ferreiro, Manuel Mourelle, José Espasandín,
Alejandro Ríos, Francisco Rojo, Francisco Mallón, Manuel
Espasandín, Francisco Pose, Manuel Blanco, Domingo Pose, Perfecto
Suárez, Andrés Rojo, José Espasandín, Domingo Suárez, Manuel
Trigo, Manuel Rial, José Moreira, Francisco Mouro, José Suárez,
Manuel Moreira, Manuel R. Montes, Francisco M. Pose, Andrés Lorenzo,
Manuel Recarey, Manuel Espasandín, Antonio Blanco, Manuel Domínguez,
Manuel Silva, Pedro López, Modesto Brenlla, Manuel Fuentes, Marcos
Fernández, José M. Miranda, José M. Espasandín, José Montes,
Ricardo López, José M. López, Manuel Ferreiro Baña, José Blanco,
José Ferreiro Baña, Manuel Ferreiro López, José Pardiñas, Manuel
Blanco, Maximino Espasandín, Modesto Espasandín, Mª Josefa Grille,
Joaquín Lorenzo, José Fernández, Manuel Costa, Manuel López, José
Mallón, Benito Rial, José Rial, Modesto Pardiñas, José González,
Manuel Landeira, Eduardo Ferreiro, Perfecto Ferreiro, José Somoza,
José Regueiro, Manuel Castiñeira, Francisco Mourelle, Antonio
García, Perfecto Calo, Daniel Mouro, Evaristo Blanco, Manuel Gallo e
María Castiñeira. Foi elixido primeiro presidente da entidade
Francisco Miranda, que botaría no cargo os tres primeiros anos da
entidade. Establecen a
súa secretaría na rúa Deán Funes 264 (Avellaneda). Os
fins que se marcan na súa creación son os de axudar economicamente
aos asociados enfermos ou ás familias en caso de morte. Os cartos
sacábanos das cotas dos socios ou da celebración de actos para o
tempo de lecer (sobre todo, festivais e “pic-nics”). Tiñan no
seu calendario de festexos dúas datas ben marcadas: a da celebración
do seu aniversario e a do Carme de Zas.
Nos case cen anos
de vida, os presidentes da entidade, ademais do sinalado Francisco
Miranda, foron os seguintes: José María Mouro (1926 a 1931),
Higinio Fernández (1932, 1934, 1937 e de 1950 a 1952), Daniel Mouro
(1933, 1936, 1940, 1947 e 1948), Francisco Mouro (1935), José Blanco
(1938), Modesto Espasandín (1939, 1941 e 1942), Enrique Mouro (1943
e 1944), Serafín Rojo (1945 e 1946), Manuel Rojo (1949), Ovidio
Espasandín (1953 a 1956, 1959 a 1960, 1963 a 1970), José María
Busto (1957, 1958, 1971 e 1972), Enrique Mouro (1961 e 1962), Ángel
Gerpe (1973 a 1978), José Río (1979 e 1980), Manuel Busto (1981,
1982, 2000 a 2011), Severino Pose (1983 a 1996), Constantino Costa
(1997 a 1999), Ángel J. Pereira Espasandín (2012 e 2013), ata
chegar ao actual, Enrique Ferradás (desde 2014).
A pesar de que o
seu labor estaba centrado no benestar dos emigrados na Arxentina, no
momento que se produce en Galicia o drama da guerra civil, a
sociedade zasense non quedou de brazos cruzados e así, segundo lemos
no semanario Galicia
(nº
530, 8-8-1937), decide “realizar
festivales y tratar por todos los medios legales a su alcance de
adquirir fondos, ropas, víveres, etc., para ayudar a los niños
huérfanos de la República Española”.
A propia asociación
de Zas figurará nunha ampla listaxe de sociedades de emigrantes na
Arxentina que expresaron “su
adhesión al Gobierno legítimo de España y su protesta contra la
invasión de la Patria por tropas extranjeras”
(“España en la Argentina. Los fieles a la República Española”,
ABC,
Madrid, 21-11-1937, p. 2).
Como vimos, os
festivais eran os principais actos da entidade, celebrando sobre todo
a patroa de Zas, a Virxe do Carme. Posiblemente
para unha desas festas nacería o “Himno de Hijos de Zas”,
composto en 1939 por Enrique Mouro, que sacamos de Núñez Seixas
(2002: 256):
En aquel hermoso día
cuando
a Zas él llegó
era
la fiesta del Carmen
en
la que él se divirtió.
Al
son de las gaitas y bandas
orquestas
y castañuelas
bailaban
las juventudes
y
hasta las gentes abuelas.
El
joven pronto observó
que
un coro bien formado
despidiéndose
tristón
esta
canción ha entonado.
Yo
soy de Zas, de Zas me voy
pero
volveré…
Si
no vuelvo
yo
me moriré…
Porque
en Zas dejamos
muy
bellos valores
pues
hay en sus mozas
muy
ricos amores.
El
joven alegre
a
bailar empezó
y
esa misma tarde
su
novia eligió.
Simpática
y tan graciosa
la
joven bella
aceptó
al joven y entonces
dijo
estas palabras de amor.
Que
yo lo quiero de veras
me
honro tanto en decir
pero
de este mi pueblo
nunca
jamás me he de ir.
Cantemos
mi niña hermosa
que
no saldremos ya más
juntos
aquí viviremos
todos
los hijos de Zas.
Na asemblea do 29 de setembro de
1940 resolveuse que a partir do 1 de xaneiro de 1941 a entidade
cambiase a súa denominación pola de “Asociación Hijos de Zas”.
En 1946
unha lei do goberno peronista fai que teñan que abandonar os seus
fins asistenciais e centrarse nas actividades lúdicas e sociais. Xa
que logo, deciden xuntar cartos para mercar un campo recreativo, o
que conseguirán na década seguinte cun terreo na zona de Quilmes.
En 1998, coincidindo
co seu 75 aniversario, inauguraron unha nova sede social na rúa
Suárez 236, no barrio porteño da Boca. En palabras dun dos seus
últimos presidentes, Manuel Busto Moreira, “lo
nuestro es la cultura, trabajamos por nuestras costumbres, por
nuestras añoranzas, y de paso nos juntamos, los no tan jóvenes, a
tomar un café y charlar un poco de Galicia”.
Desde hai
uns cantos anos contan con agrupacións folclóricas e nos seus
locais impártense clases de gaita, pandeireta, acordeón e baile
tradicional.
Bibliografía:
- Asociación
Hijos de Zas. En su 75º Aniversario, 1923-1998;
Buenos Aires, 1998.
- Asociación
Hijos de Zas. 85º Aniversario, 1923-2008;
Buenos Aires, 2008.
- hijosdezas.blogspot.com.es
- Núñez Seixas,
Xosé Manoel (2002): O
inmigrante imaxinario;
Santiago de Compostela: USC.
- Palmou Carballo, Ángel (2013):
“Hijos de Zas cumple 90 años manteniendo vivos los lazos con
Galicia”, La Voz de
Galicia, Carballo, 13 de
abril.
- Rei Lema, Xosé
María: Xosé
Collazo. Obra poética;
inédito.
- Rei Lema, Xosé
María (2008): “A asociación Hijos de Zas de Bos Aires cumpre 85
anos”, La
Voz de Galicia,
Carballo, 9 de xullo, p. L11.
- Rei Lema, Xosé
María (2009): “A creación das sociedades de emigrantes na década
de 1920: o caso da Costa da Morte”, Alborada
nº 191, Buenos Aires, decembro, pp. 47-48.
- Sixirei
Paredes, Carlos (2001): Asociacionismo
Galego no exterior,
Santiago de Compostela: Xunta de Galicia, tomo I.
- Prensa da
emigración na Arxentina: Alborada,
Correo de Galicia, Galicia (FSG).
Ningún comentario:
Publicar un comentario